عدم تحمل غذایی: علل، علائم و تشخیص (1)

عدم تحمل غذایی که حساسیت غذایی غیروابسته به ایمونوگلوبولین E یا حساسیت غیرآلرژیک به مواد غذایی نیز نامیده می شود، با اختلال در هضم برخی مواد غذایی مرتبط است. عدم تحمل غذایی با آلرژی غذایی متفاوت است. آلرژی غذایی برخلاف عدم تحمل غذایی سبب تحریک سیستم ایمنی می شود. در عدم تحمل غذایی افراد بعد از مصرف برخی مواد غذایی بدون اینکه سیستم ایمنی شان تحریک شود به اختلالات گوارشی مبتلا می شوند.
مواد غذایی که معمولاً با عدم تحمل غذایی مرتبط هستند عبارتند از: لبنیات، غلات حاوی گلوتن و غذاهایی که سبب ایجاد نفخ می شوند مانند کلم و لوبیا.
علائم عدم تحمل غذایی
به علت شباهت علائم عدم تحمل غذایی با آلرژی غذایی معمولاً تشخیص این دو از هم دشوار است. در صورت وجود آلرژی غذایی حتی مصرف مقادیر کم ماده غذایی سبب بروز علائم می شود. اما در عدم تحمل غذایی مقادیر کم ماده غذایی علائمی ایجاد نمی کند.
برای بروز علائم عدم تحمل غذایی در مقایسه با آلرژی غذایی زمان طولانی تری مورد نیاز است. به طوریکه علائم چند ساعت بعد از مصرف ماده غذایی رخ داده و چند ساعت یا چند روز باقی می ماند. در برخی موارد علائم بعد از 48 ساعت ظاهر می شوند.
شایع ترین علائم عدم تحمل غذایی عبارتند از:
•    نفخ
•    میگرن
•    سردرد
•    سرفه
•    آبریزش بینی
•    درد معده
•    روده تحریک پذیر
•    کهیر
علل بروز عدم تحمل غذایی
1-    عدم وجود یک آنزیم گوارشی
آنزیم ها به منظور هضم کامل مواد غذایی مورد نیاز هستند. در صورتیکه این آنزیم ها وجود نداشته باشند یا مقدار آن ها کافی نباشد، عمل هضم با اختلال روبرو می شود.
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، مقدار کافی آنزیم لاکتاز (آنزیمی که قند شیر یا لاکتوز را به مولکول های کوچکتر جهت جذب از طریق روده تبدیل می کند.) ندارند. در این افراد لاکتوز از طریق دیواره روده جذب نمی شود. باقی ماندن لاکتوز در دستگاه گوارش سبب بروز اسپاسم، درد معده، اسهال، نفخ و ایجاد گاز می شود.
علائم در افرادی که به پروتئین شیر آلرژی دارند مشابه افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز است. به همین علت معمولاً عدم تحمل لاکتوز به اشتباه آلرژی به پروتئین شیر تشخیص داده می شود.
بر اساس گزارشات کمبود آنزیم از علل شایع بروز عدم تحمل غذایی است.
2-    علل شیمیایی عدم تحمل غذایی
برخی مواد موجود در مواد غذایی و نوشیدنی ها مانند آمین ها در برخی پنیرها و کافئین در قهوه، چای و شکلات می توانند سبب بروز عدم تحمل غذایی شوند. برخی افراد در مقایسه با سایرین بیشتر به این مواد حساس هستند.
3-    مسمومیت غذایی
برخی مواد غذایی حاوی مواد شیمیایی طبیعی هستند که می تواند اثر سمی بر روی انسان داشته و سبب بروز اسهال، تهوع و استفراغ شود. حبوباتی که به مقدار کم پخته شده اند آفلاتوکسین هایی دارند که می تواند سبب بروز مشکلات گوارشی شود. حبوباتی که به خوبی پخته شده باشند هیچ سمی ندارند. این امر سبب می شود که افراد بعد از خوردن یک وعده حبوبات به مصرف آن واکنش دهند اما بعد از مصرف یک وعده دیگر واکنشی نشان ندهند.
4-    وجود هیستامین در برخی مواد غذایی
برخی مواد غذایی مانند ماهی زمانی که به خوبی ذخیره نشوند، فاسد شده و هیستیدین موجود در آن ها به هیستامین تبدیل می شود. در برخی افراد که به هیستامین حساس هستند علائمی مانند خارش پوست، گرفتگی عضلات شکم، اسهال، تهوع و استفراغ مبتلا می شوند. این علائم مشابه علائم آنافیلاکسی (یک واکنش آلرژیک شدید) است.
5-    سالیسیلات در مواد غذایی
عدم تحمل سالیسیلات زمانی رخ می دهد که برخی افراد نسبت به مصرف مقادیر نرمال سالیسیلات واکنش نشان می دهند. سالیسیلات از سالیسیلیک اسید مشتق می شود. سالیسیلیک اسید در گیاهان به عنوان یک مکانیسم دفاعی در برابر باکتری های مضر، قارچ ها، حشرات و بیماری ها وجود دارد.
سالیسیلات در بسیاری از مواد غذایی یافت می شود. اکثر افراد می توانند مواد غذایی حاوی سالیسیلات را بدون بروز اثرات مضر مصرف کنند اما در برخی افراد با مصرف مقادیر زیاد علائم ظاهر می شود. افراد مبتلا به عدم تحمل سالیسیلات باید از مصرف مواد غذایی حاوی مقادیر زیاد سالیسیلات خودداری نمایند.
سالیسیلات در اکثر منابع غذایی گیاهی مانند میوه ها و سبزیجات، ادویه ها، چای و طعم دهنده ها وجود دارد. سس گوجه فرنگی، توت ها و مرکبات مقدار زیادی سالیسیلات دارند. همچنین غذاهای فرآوری شده حاوی طعم دهنده ها معمولاً حاوی مقادیر زیاد سالیسیلات هستند.