آرتریت گیجگاهیGiant cell arteritis

  • تعریف بیماری

    آرتریت سلول‌ غول‌آسا (Giant cell arteritis) به التهاب لایه‌ی داخلی شریان‌ها گفته می‌شود. اغلب، این
    بیماری شریان‌های سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌ویژه آن‌هایی که در ناحیه‌ی گیجگاهی (شقیقه) قرار دارند. به همین دلیل، آرتریت سلول غول‌آسا برخی اوقات آرتریت گیجگاهی نیز نامیده می‌شود.

    آرتریت سلول غول‌آسا به طور متناوب موجب سردرد، نرمی جمجمه، درد فک و مشکلات بینایی می‌شود. اگر درمان صورت نگیرد، می‌تواند به سکته‌ی مغزی یا نابینایی منجر شود.

    درمان فوری با داروهای کورتیکواستروئید معمولاً علائم آرتریت گیجگاهی را تسکین می‌دهد و شاید مانع از دست رفتن بینایی شود.  احتمالاً چند روز پس از شروع درمان فرد احساس بهتری خواهد داشت اما حتی در صورت اقدام به درمان نیز، امکان عود بیماری امری معمول است.

    نیاز است که ملاقات منظم با پزشک برای پیگیری های مرتب و درمان هر نوع عارضه‌ی جانبی در اثر مصرف کورتیکواستروئیدها ادامه داشته باشد.

    نشانه ها

    •    درد دائمی و شدید در ناحیه‌ی سر، معمولاً در نواحی گیجگاهی
    •    نرمی پوست سر و جمجمه
    •    درد فک هنگام جویدن یا باز کردن دهان
    •    خستگی
    •    کاهش وزن ناخواسته
    •    از دست دادن بینایی یا دوبینی، مخصوصاً در افرادی با درد فک
    •    از دست دادن دائمی و ناگهانی بینایی در یکی از چشم‌ها

    درد و سفتی گردن، شانه‌ها یا لگن جزو نشانه‌های بارز مربوط به یک ناهنجاری مرتبط با این بیماری به نام  پلی‌میالژی روماتیکا می‌باشد.  تقریباً ۵۰% بیماران متلا به آرتریت سلول‌ غول‌آسا ، پلی‌میالژی روماتیکا نیز دارند.

    علل

    همراه با آرتریت سلول های غول‌آسا، لایه‌ی داخلی شریان‌ها ملتهب شده و این امر موجب تورم آن‌ها می‌شود.

    این تورم عروق خونی را باریک کرده و مقدار خونی که به بافت‌ها می‌رسد را کاهش می‌دهد. در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی کمتری به بافت خواهد رسید.

    تقریباً هر شریان بزرگ یا متوسطی می‌تواند درگیر شود اما تورم بیشتر در شریان‌های شقیقه اتفاق می‌افتد که دقیقاً جلوی گوش‌ها قرار گرفته و تا جمجمه ادامه می‌یابند.

    برخی اوقات این متورم شدن فقط قسمتی از یک شریان با قسمتی از عروق طبیعی بین آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دلیل دقیق التهاب این شریان‌ها مشخص نیست. برخی از ژن‌ها و فاکتورهای محیطی ممکن است فرد را مستعد سازند.

  • عوامل خطر

    •    سن: آرتریت سلول غول‌آسا فقط بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به ندرت ممکن است افراد زیر ۵۰ سال را شامل شود. بیشتر افراد با این عارضه علائم هشداردهنده را بین ۷۰ تا ۸۰ سالگی تجربه می‌کنند.

    •    جنسیت: احتمال بروز این بیماری در زنان دو برابر مردان می‌باشد.

    •    نژاد و منطقه‌ی جغرافیایی: آرتریت سلول غول‌آسا بیشتر بین سفیدپوستان اروپای شمالی یا نژاد اسکاندیناوی شایع تراست.

    •    پلی‌میالژی روماتیکا: ابتلا به این بیماری فرد  را در خطر آرتریت گیجگاهی قرار می‌دهد.

    •    سابقه‌ی فامیلی: این عارضه بین خانواده‌های دارای ژنتیک این بیماری شایع تر است.

    عوارض

    •    نابینایی: کاهش جریان خون به چشم‌ها می‌تواند موجب نابینایی ناگهانی و بدون درد در یکی از چشم‌ها یا بطور نادر در هر دو چشم شود. این نابینایی معمولاً دائمی است.

    •    آنوریسم آئورت: آنوریسم به ضعف و حبابی شکل شدن قسمتی از شریان اطلاق می‌شود. اگر این اتفاق در آئورت رخ دهد، خطر جدی خونریزی داخلی وجود دارد. چون این عارضه حتی سال‌ها بعد از تشخیص اولیه امکان وقوع دارد، پزشک احتمالاً با تصویربرداری CT و التراسوند آن را پایش خواهد کرد.

    •    سکته‌ی مغزی: این عارضه‌ی غیرشایع آرتریت سلول‌های غول‌آسا است.
    روش های تشخیصی و درمانی:

    آمادگی ویزیت پزشک

      اقدامات بیمار:

    •    تهیه لیستی از علائم و نشانه ها
    •    اطلاعات شخصی کلیدی
    •    تهیه لیستی از همه مکمل ها و داروها

     سوالات بیمار از پزشک:

    •    علت اصلی علائم من چیست؟
    •    چه علل دیگری ممکن است در بیماری من دخیل باشند؟
    •    انجام چه تست هایی نیاز است؟
    •    چه عوارضی ممکن است برای من ایجاد شوند؟
    •    آیا این بیماری قابل بازگشت است؟
    •    تغییراتی در رژیم غذایی و یا سبک زندگی نیز لازم است؟

    انتظارات از پزشک:
    پزشک نیز ممکن است سوالاتی از بیمار داشته باشد:

    •    آیا علائم شما همیشگی است یا دائمی؟
    •    شدت علائم شما چقدر اسات؟
    •    چه عاملی بیماری شمارا تشدید می‌کند؟
    •    چه عاملی باعث تسکین علائمتان می‌شود؟

    زمان مراجعه به پزشک

    در صورت تجربه سردردی جدید و دائمی یا هر مشکلی که در بالا ذکر شده، باید فوراً به پزشک مراجعه نمایید.  اگر تشخیص پزشک آرتریت سلول غول‌آسا باشد، شروع فوری درمان می‌تواند مانع از دست رفتن بینایی شود.

  • روش های تشخیصی

    شاید تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا دشوار باشد؛ چون نشانه‌های اولیه‌ی آن مشابه بسیاری ازعوارض شایع دیگر است. به همین دلیل، پزشک در صدد پیدا کردن علت اصلی آن خواهد بود. برای کمک به تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا، شاید برخی یا همه‌ی تست‎های زیر انجام شود:

    •    معاینه فیزیکی: علاوه بر پرسش درباره‌ی نشانه‌ها و سابقه‌ی بیماری های پیشین ، پزشک بررسی کامل فیزیکی ر انیز انجام خواهد دارد با توجه اصلی به شریان‌های گیجگاهی. اغلب، یکی یا هر دوی این شریان‌ها همراه با کاهش نبض بوده ، و از نظر ظاهری مشابه طناب هستند.

    •    آزمایش خون: اگر پزشک به وجود این بیماری مشکوک شود، سرعت رسوب گلبول قرمز (sed rate) را بررسی به وسیله آزمایش خون بررسی خواهد کرد. این تست سرعت رسوب گلبول‌های قرمز را به کف لوله‌ی آزمایش می‌سنجد. اگر این سرعت بالا باشد امکان التهاب وجود دارد. همچنین ممکن است تست پروتئین واکنشی (CPR)، نیز تجویز شود. تست‌های مشابهی نیز برای دنبال کردن درمان انجام می‌گیرد.

    •    بیوپسی: بهترین راه برای تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا گرفتن نمونه (بیوپسی) از شریان تمپورال می‌باشد. این روش به طور سرپایی با بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند و معمولاً کمی دشوار به نظر می‌آید. نمونه‌ی تهیه‌شده زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد.

    اگر فردی مبتلا به این بیماری باشد، شریان اغلب التهاب نشان می‌دهد که با سلول‌های بزرگ غیرعادی به نام سلول‌های غول‌آسا (giant cells) مشخص می‌شود. با این حال تست منفی به معنای قطعی عدم بیماری نیست. اگر نتایج مشخص نباشد ممکن است آزمایش دیگری از سمت مقابل انجام شود.

    تست‌های تصویربرداری شاید برای تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا و پایش پاسخ به درمان پیشنهاد شوند:

    •    تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)

    •    التراسوند دوپلر: این تست از امواج صوتی برای به تصویر کشیدن عروق استفاده می‌کند.

    •    توموگرافی با گسیل پوزیترون  (PET): در این روش با استفاده از محلول ردیاب داخل وریدی که حاوی مقدار کمی ماده‌ی رادیواکتیو است، می‌توان تصاویری جزئی از عروق خونی ناحیه‌ی ملتهب بدست آورد.

    درمان دارویی

    درمان آرتریت سلول غول‌آسا شامل دُزهای بالای کورتیکوستروئیدها مثل پردنیزون می‌باشد. از آنجایی که درمان فوری برای پیشگیری از نابینایی ضروری است، پزشک احتمالاً حتی قبل از تأیید تشخیص شروع به درمان خواهد کرد.

    چند روز بعد از شروع درمان فرد احساس بهتری خواهد داشت. اگر بینایی به طور کامل از دست نرفته باشد، نشانه‌های ناشی از بیماری در طول ۳ ماه از بین خواهند رفت.شاید نیاز باشد تا مصرف دارو برای ۱ تا ۲ سال ادامه یابد.

    پس از ماه اول، پزشک شروع به کاهش دُز دارو خواهد کرد تا به کمترین میزان مورد نیاز از کوتیکوستروئید برای کنترل التهاب دست یابد.

    برخی نشانه‌ها، مخصوصاً سردرد، شاید در طول این مدت دوباره بروز یابند. همین نقطه جایی است که بسیاری از بیماران پلی‌میالژی روماتیکا را نیز بروز می‌دهند. چنین افت‌وخیزهایی با افزایش کمی در دُز کورتیکوستروئید برطرف می‌شوند. همچنین ممکن است پزشک داروی متوتروکسات را پیشنهاد دهد که به کاهش عوارض جانبی کورتیکوستروئیدها کمک می‌کند.

    کوتیکوستروئیدها می‌توانند منجر به بروز عوارض جانبی جدی مانند پوکی استخوان، فشار خون بالا و ضعف عضلانی شوند. برای مقابله با این عوارض جانبی بالقوه، احتمالاً پزشک تراکم استخوانی را پایش کرده و مکمل‌های کلسیمی و ویتامین D را تجویز نماید.

    همچنین امکان دارد فشار خون نیز پایش شده و برنامه‌ی ورزشی، تغییر در رژیم غذایی و دارویی برای نگه داشتن فشار خون در محدوده‌ی نرمال تجویز شود. بیشتر عوارض جانبی با کاهش یا توقف مصرف کورتیکوستروئیدها از بین می‌روند.

  • اصلاح شیوه زندگی

    هنگامی که بیماری تشخیص داده شود و اقدام درمانی مناسب صورت گیرد پیش‌آگهی آن نیز معمولاً عالی خواهد بود. با شروع درمان توسط کورتیکوستروئیدها بینایی احتمالاً آسیب نخواهد دید و تنها دغدغه‌ی بیمارکنار آمدن با عوارض کورتیکوستروئیدها خواهد بود. به همین منظور رعایت توصیه‌های زیر از اهمیت خاصی برخوردار است:

    •    داشتن رژیم غذایی سالم:  مصرف میوه و سبزیجات تازه، غلات سبوس‌دار، گوشت بدون چربی و ماهی همراه با محدود کردن نمک، قند توصیه می‌شود.  دریافت ویتامین D و کلسیم کافی نیز باید در برنامه درمانی فرد قرار گیرد.. متخصصان ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و ۸۰۰ IU ویتامین D را برای یک روز به زنان بالای ۵۰ سال و مردان بالای ۷۰ سال توصیه می‌کنند.

    •    ورزش منظم

    •    چکاپ مرتب

    کنار آمدن و حمایت:

    دانستن هر چیزی درباره‌ی آرتریت سلول غول‌آسا و درمان‌هایش می‌تواند به احساس بهتر و کنترل عارضه کمک نماید.

    درباره‌ی عوارض جانبی احتمالی هر یک از داروهای مصرفی اطلاعات کسب کرده و هر تغییری را در سلامتتان به پزشک اطلاع دهید.