پرتو درمانیRadiation therapy
پرتو درمانی نوعی از درمان سرطان است که از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. پرتو درمانی اغلب انرژی خود را از اشعه ایکس دریافت می کند اما این انرژی می تواند از پروتون ها و یا سایر انواع دیگر انرژی نیز تأمین شود.
واژۀ "پرتو درمانی" به درمان با تابش پرتوهای خارجی اشاره دارد. طی این نوع از تابش، پرتوهای پر انرژی از دستگاهی در خارج از بدن شما تابیده شده که پرتوها را به نقطه معینی از بدن شما هدایت می کند. در نوع دیگری از پرتو درمانی که براکی تراپی (brachytherapy) نامیده می شود، اشعه در داخل بدن شما قرار می گیرد.
پرتو درمانی با تخریب مادۀ ژنتیکی که چگونگی رشد و تقسیم سلول ها را کنترل می نماید، به سلول ها آسیب می رساند. اگرچه طی پرتو درمانی، هم سلول های سالم و هم سلول های سرطانی آسیب می بینند اما هدف پرتو درمانی حداقل آسیب به سلول های سالم تا حد ممکن است.
عوارض جانبی پرتو درمانی عمدتاً به میزان اشعه استفاده شده و اینکه که کدام بخش از بدن شما در معرض تابش پرتوها قرار می گیرد، بستگی دارد. ممکن است شما هیچ گونه عارضه جانبی را تجربه نکنید و یا چندین مورد را تجربه نمایید. بیشتر عوارض جانبی موقتی و قابل کنترل بوده و پس از اتمام دوره درمان از بین می روند:
بخش تحت درمان عوارض جانبی رایج هر بخشی از بدن ریزش مو (گاهی دائمی) و آسیب پوستی در محل درمان، خستگی سر و گردن خشکی دهان، تغلیظ بزاق، سختی در بلع، گلو درد، تغییر حس چشایی، گوش درد، درد فک و آرواره ها، تهوع قفسه سینه سختی در بلع، سرفه، کوتاهی نفس ها شکم تهوع، استفراغ، اسهال لگن اسهال، آسیب مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی منبع: مؤسسه ملی سرطان، سال 2007
ممکن است برخی عوارض بعداً ظاهر شوند. برای مثال در برخی شرایط نادر، نوع جدیدی از سرطان که متفاوت از سرطان اولیه و درمان شده با پرتو درمانی است (ابتلاء به نوع جدیدی از سرطان در فردی که تاریخچه ابتلاء به سرطان داشته است)، در چند سال بعد ایجاد می شود. در خصوص عوارض جانبی بالقوه کوتاه و بلند مدت که ممکن است پس از درمان در شما بروز کند، از پزشک خود سؤال کنید.
حدود نیمی از مبتلایان به سرطان به عنوان بخشی از درمان سرطان خود، پرتو درمانی را دریافت می کنند. پزشکان، پرتودرمانی را برای درمان هر گونه سرطانی استفاده می کنند. همچنین پرتو درمانی در درمان برخی تومورهای خوش خیم غیر سرطانی نیز مفید است.
چگونه پرتو درمانی در مبتلایان به سرطان مورد استفاده قرار می گیرد؟
ممکن است پزشک پرتو درمانی را به عنوان یک گزینه در زمان های مختلفی طی دورۀ درمان سرطان شما پیشنهاد کند که دلایل گوناگونی دارد، از جمله:
• به عنوان تنها درمان (یا درمان اولیه) سرطان
• در سرطان های پیشرفته، برای تسکین علائم ناشی از سرطانپیش از آنکه در معرض تابش خارجی پرتو درمانی قرار بگیرید، تیم مراقبت از سلامت برای حصول اطمینان از اینکه پرتوها دقیقاً به نقطه معینی از بدن که مورد نیاز است، می تابند شما را برای انجام یک سری روندهای برنامه ریزی شده هدایت می کنند که عبارتند از:
• شبیه سازی تابش اشعه: طی شبیه سازی، تیم پرتو درمانی جهت یافتن موقعیت راحت برای شما طی درمان تلاش می کنند. لازم است طی درمان ثابت و بدون حرکت باشید؛ لذا یافتن طرز قرار گیری راحت، امری حیاتی است. برای این کار، شما بر روی همان میزی که طی پرتو درمانی استفاده می شود، دراز می کشید. کوسن ها و حفاظ هایی برای قرار گیری صحیح و بی حرکت ماندن شما طی درمان استفاده می شود. تیم پرتو درمانی محلی از بدن شما که باید اشعه دریافت کند را علامت می زنند. بسته به شرایط شما، ممکن است علامت موقت با استفاده از مارکر زده شده و یا تاتو دائم گذاشته شود.
• اسکن های برنامه ریزی شده: تیم پرتو درمانی ممکن است شما را تحت اشعه ایکس یا اسکن های توموگرافی کامپیوتری (CT scan) قرار دهند تا ناحیه نیازمند درمان در بدن شما تعیین گردد.
پس از روندهای برنامه ریزی، تیم پرتو درمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان، وضعیت عمومی سلامت شما و هدف درمان تصمیم می گیرد که کدام نوع و چه میزانی از اشعه را باید دریافت کنید. میزان دقیق و محل تابش اشعه استفاده شده طی درمان شما به گونه ای طراحی شده است که حداکثر اشعه به سلول های سرطانی تابیده و حداقل آسیب به بافت های سالم اطراف وارد شود.
تابش خارجی اشعه در پرتو درمانی با استفاده از شتاب دهنده خطی صورت می گیرد که ماشینی است که پرتوهای پرانرژی را به بدن شما می تاباند. زمانی که بر روی میز دراز می کشید، شتابگر خطی دور شما می چرخد تا اشعه از چند زاویه به شما بتابد. شتاب دهنده خطی می تواند برای بخش ویژه ای از بدن شما تطابق یابد و لذا دوز دقیقی از اشعه مطابق دستور پزشک تابیده می شود.
عموماً شما اشعه های خارجی پرتو درمانی را 5 روز در هفته به صورت سرپایی و در یک دوره حداقل 10-2 هفته ای دریافت می کنید. معمولاً درمان ها در چندین هفته توزیع می شوند تا در فواصل بین هر جلسه پرتو درمانی به سلول های سالم بدن شما اجازه ریکاوری داده شود. هر جلسه درمان حدود 10 تا 30 دقیقه به طول می انجامد. در برخی موارد ممکن است یک درمان منفرد برای کمک به تسکین درد یا سایر علائم مرتبط با سرطان های پیشرفته تر بکار گرفته شود.
طی جلسات درمان، شما به همان صورتی که طی جلسات شبیه سازی برای شما تعیین شده دراز می کشید. ممکن است شما با استفاده از مدل هایی در محل مناسب قرار بگیرید و برای جلوگیری از تابش اشعه به بخش های خاصی از بدن شما از محافظ استفاده شود.
ممکن است شتاب دهنده خطی، اطراف بدن شما بچرخد تا از زوایای مختلف به محل هدف دسترسی داشته باشد. این ماشین صدای وز وز ایجاد می کند. طی درمان که حدود چند دقیقه ای طول می کشد، باید بدون حرکت دراز بکشید و تنفس نرمالی داشته باشید. تیم پرتو درمانی در اتاق مجاور مسقر شده و دارای ارتباط صوتی و تصویری با شما می باشند، لذا می توانید با یکدیگر صحبت کنید. در صورتی که احساس ناراحتی داشتید می توانید اعلام نمایید اما در جلسات پرتو درمانی نباید هیچ گونه دردی داشته باشید.
اگر برای تومور اشعه می گیرید، ممکن است پس از جلسات درمان، پزشک به صورت دوره ای شما را اسکن نماید تا میزان پاسخ سرطان شما را نسبت به درمان بسنجد. در برخی موارد ممکن است سرطان شما بسیار سریع به درمان پاسخ دهد. در سایر موارد ممکن است پاسخ سرطان به درمان هفته ها یا ماه ها به طول بیانجامد. برخی بیماران به پرتو درمانی پاسخ نمی دهند.