چاقی کودکانChildhood obesity

عوامل خطر

معمولاً عوامل مختلفی در کنار هم باعث ایجاد چاقی در کودکان می شوند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• رژیم غذایی: دریافت مکرر غذاهای پرکالری مانند فست فود، کیک، کلوچه و تنقلات به سرعت می توانند منجر به افزایش وزن کودکان شوند. نوشیدن شربت های غنی از شکر، آبنبات، انواع  دسر ها، غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی قند، چربی و کالری بالایی هستند نیز منجر به اضافه وزن می شوند.

• کم تحرکی: کودکانی که ورزش نمی کنند معمولاً بیشتر در معرض خطر چاق شدن هستند چراکه هیچ کالری ای از طریق فعالیت جسمانی نمی سوزانند. سپری کردن اوقات فراغت به صورت غیرفعال مانند تماشا کردن تلویزیون یا بازی های رایانه ای نیز در چاقی کودکان نقش دارد.

• سابقه خانوادگی: در صورتی که کودک در خانواده ای چاق متولد شده است، با احتمال بیشتری به چاقی مبتلا می شود به ویژه اگر در محیطی قرار بگیرد که به طور مرتب از غذاهای پرکالری مصرف کند یا به اندازه کافی جهت انجام فعالیت جسمی تشویق نشود.

• عوامل فیزیولوژیکی: برخی کودکان ممکن است به منظور کنار آمدن با مشکلات و یا دست و پنجه نرم کردن با احساساتی مانند استرس، خستگی و بی حوصلگی به پرخوری روی می آورند. والدین آنها نیز ممکن است چنین تمایلاتی داشته باشند.

• عوامل مربوط به خانواده: اگر سبد غذایی خانواده مملوء از کلوچه، بیسکوئیت، غذاهای کنسروی و تنقلاتی از این قبیل باشد که سرشار از شکر و نمک می باشند، کودک در معرض خطر چاقی قرار خواهد گرفت. در صورتی که والدین دسترسی کودک را به غذاهای غنی از کالری محدود نمایند می توانند به کاهش وزن کودک کمک کنند.

• عوامل اجتماعی اقتصادی: غذاهایی از قبیل غذاهای کنسروی یا منجمد، کیک، کلوچه و بیسکوئیت های غنی از شکر موادی هستند که دیر تر فاسد می شوند و اغلب قیمت کمتری نسبت به غذاهای سالم و تازه دارند و ممکن است توسط خانواده هایی که درآمد یا آگاهی عمومی کمتری دارند مورد استقبال قرار گیرند.

عوارض

چاقی دوران کودکی می تواند بر سلامت جسمی، اجتماعی و احساسی کودکان تأثیرات سوئی داشته باشد:

عوارض جسمی:

• دیابت نوع 2: دیابت نوع 2 یک بیماری مزمن است که متابولیسم قند (گلوکز) را در بدن تحت تأثیر قرار می دهد. دیابت نوع 2 در اثر الگوی غذایی غلط ایجاد می شود و می تواند توسط الگوی غذایی سالم و ورزش کنترل شود.

• سندرم متابولیک: سندرم متابولیک به خودی خود یک بیماری محسوب نمی شود اما مجموعه ای از اختلالات را در برمی گیرد که می تواند منجر به بروز بیماری قلبی، دیابت و ... شود. این اختلالات شامل فشار خون بالا، قند خون بالا، کلسترول بالا و تجمع چربی زیاد در ناحیه شکمی است.

• کلسترول بالا و فشارخون بالا: در صورتی که کودک الگوی غذایی اشتباهی داشته باشد ممکن است دچار کلسترول خون یا فشارخون بالا شود. این عوامل می توانند منجر به ایجاد پلاکت در جداره عروق شوند. پلاک ها ممکن است منجر به تنگی و سخت شدن عروق و در نهایت حمله قلبی یا سکته مغزی در بزرگسالی شوند.

• آسم و دیگر مشکلات تنفسی: اضافه وزن زیاد در کودکان می تواند در سلامت و رشد ریه های کودک مشکل ایجاد کند و منجر به آسم یا دیگر بیماری های تنفسی شود.

• اختلال در خواب: آپنه در خواب شرایطی است که در آن کودک ممکن است خر و پف کند و یا تنفس غیر طبیعی داشته باشد. این حالت می تواند در اثر چاقی در کودکان بروز کند.

• بلوغ زودرس: چاقی در کودکان می تواند منجر به اختلال در سطوح هورمونی شود. این اختلال ممکن است منجر به شروع زودرس دوران بلوغ شود.

عوارض اجتماعی و احساسی:

• اعتماد به نفس پائین: کودکان چاق گاهی توسط هم سن و سالان خود مورد تمسخر و آزار قرار می گیرند و این موضوع می تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و حتی افسردگی در آنها شود.

• مشکلات رفتاری و اختلال در یادگیری: کودکان چاق نسبت به دیگر کودکان بیشتر در معرض ابتلاء به اضطراب هستند و در مهارت های اجتماعی ضعیف تر عمل می نمایند. در موارد شدید این مشکلات حتی می تواند منجر به ترک تحصیل کودکان شود. همچنین ممکن است از نظر اجتماعی منزوی شوند. استرس و اضطراب نیز در یادگیری تداخل ایجاد می نماید.

• افسردگی: اعتماد به نفس پائین در کودکان چاق می تواند منجر به نا امیدی شود. زمانی که کودکان امید خود را نسبت به بهبود زندگی شان از دست می دهند، افسرده می شوند.

کودک افسرده معمولاً علاقه ای به شرکت در فعالیت های معمول ندارد، بیش از حد می خوابد و زیاد گریه می کند. بعضی از کودکان افسرده، غمگینی خود را پنهان می کنند و به جای آن خود را بی تفاوت نشان می دهند. به هر حال افسردگی در کودکان نیز می تواند به اندازه بزرگسالان جدی باشد. در صورتی که والدین گمان می کنند که کودکشان افسرده است باید با او صحبت کنند و برای مشورت با پزشک اقدام نمایند.

زمان مراجعه به پزشک

چانچه احساس می کنید کودکتان به طور نگران کننده ای چاق شده است، با پزشک اطفال در این زمینه مشورت کنید. پزشک منحنی رشد اختصاصی کودکتان و وضعیت کلی وزن افراد خانواده  را مد نظر قرار می دهد و از این طریق مشخص می نماید که آیا چاقی کودک در منطقه ناسالم قرار دارد یا خیر.

روش های تشخیصی

روش های تشخیصی:

معمولاً در یک معاینه استاندارد پزشک یا متخصص تغذیه نمایه توده بدن (BMI) کودکتان را محاسبه می کند. BMI کودک می تواند مشخص نماید که آیا کودکتان با توجه به سن و جنس اش اضافه وزن دارد یا خیر. پزشک با استفاده از منحنی رشد بررسی می کند که وزن کودک نسبت به همسالان خود در چه وضعیتی قرار دارد. برای مثال اگر وزن کودک در صدک 80 قرار بگیرد، به این معناست که 80 درصد کودکان هم سن و سال کودکتان وزنی کمتر از وزن او دارند.

سطح بندی منحنی رشد توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC) تعریف شده است و برای تشخیص کودکان چاق یا دارای اضافه وزن به کار می رود. تفسیر تقسیم بندی منحنی رشد نیز به صورت زیر است:

• در صورتی که  BMI کودک بین صدک 85 تا 94 قرار بگیرد، کودک دارای اضافه وزن تلقی می شود.
• در صورتی که  BMI کودک 95 یا بیشتر باشد کودک چاق تلقی می شود.

از آنجائیکه نمایه توده بدن، در فرمول خود میزان عضلات بدن یا سایز بدن را در نظر نمی گیرد، پزشک یا متخصص تغذیه علاوه بر BMI و منحنی رشد عوامل دیگری را نیز در نظر می گیرد تا تشخیص دهد که آیا وزن کودک در محدوده نرمال قرار دارد یا خیر. این عوامل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• سابقه خانوادگی چاقی و بیماری های وابسته به اضافه وزن مانند دیابت
• عادات تغذیه ای کودک
• سطح فعالیت جسمانی کودک
• ابتلاء کودک به سایر بیماری ها

آزمایش خون:
در صورتی که کودک چاق باشد ممکن است پزشک برخی از آزمایشات زیر را تجویز نماید:

• کلسترول خون
• قند خون ناشتا
• آزمایشات خونی دیگر به منظور بررسی اختلال هورمون هایی که ممکن است در وزن کودک تأثیرگذار باشند صورت می گیرند.

برخی از آزمایشات مستلزم ناشتا بودن کودک است که در این مورد باید از پزشک سؤال نمائید.

روش های درمانی:

درمان چاقی در کودکان بستگی به سن کودک و وضعیت سلامتی اش دارد. درمان معمولاً شامل تغییر برنامه غذایی کودک و فعالیت جسمانی اوست. در برخی موارد خاص ممکن است دارودرمانی یا جراحی مورد نیاز باشد.

درمان چاقی در کودکان زیر 7 سال:
در کودکان چاق زیر 7 سالی که بیماری دیگری ندارند، هدف درمان، ثابت نگه داشتن وزن و جلوگیری از افزایش وزن بیشتر است. در این صورت کودک به رشد قدی اش ادامه می دهد در صورتی که وزن اش ثابت می ماند و این روند منجر به طبیعی شدن BMI در طول زمان می شود. نگهداری وزن کودکانی که در حال رشد هستند به اندازه کاهش وزن در بزرگسالان کار سختی است.

درمان چاقی کودکان 7 ساله و بزرگتر:
در کودکان بزرگتر از 7 سال سالم و کودکان زیر 7 سالی که مبتلا به بیماری وابسته به چاقی هستند، کاهش وزن توصیه می شود. کاهش وزن باید آهسته و پیوسته و بسته به شرایط کودک به طور متوسط 0.5 کیلوگرم در هفته باشد.

شیوه نگهداری و کاهش وزن کودک یکسان است و در هر دو صورت کودک باید غذای سالم بخورد و فعالیت جسمانی اش را افزایش دهد. کمک نمودن والدین به ایجاد تغییرات، در موفقیت کودک نقش بسزایی دارد. عادات غذایی و ورزشی دو روی یک سکه اند و باید با هم دیگر در نظر گرفته شوند.

تغذیه سالم:
این والدین هستند که در تهیه غذا نقش اصلی را دارند و شرایط و موقعیت غذا خوردن را تعیین می نمایند. حتی ایجاد تغییرات کوچک می تواند منتهی به نتایج بزرگ شود.

• میوه و سبزیجات را برای خرید انتخاب کنید: غذاهای حاضری و تنقلات مانند کلوچه، بیسکوئیت و غذاهای آماده معمولاً غنی از شکر و چربی هستند. سعی کنید همیشه میان وعده هایی سالم در دسترس داشته باشید و هرگز از غذا به عنوان پاداش یا تنبیه استفاده نکنید.

• نوشیدنی های شیرین مانند آبمیوه های صنعتی را محدود نمائید: این نوشیدنیها در برابر انرژی خود، ارزش تغذیه ای کمی دارند. همچنین خوردن آنها سبب می شود کودک سیر شود و برای خوردن غذای سالم خود اشتها نداشته باشد.

• وعده های غذایی را همراه خانواده بخورید: سعی کنید در وعده های غذایی اصلی اعضای خانواده دور هم جمع شوید و از غذا خوردن کودک در مقابل تلویزیون یا کامپیوتر اجتناب نمائید چراکه باعث می شود کودک سریع تر غذا بخورد و نسبت به مقدار غذای خورده شده خود آگاهی کمتری داشته باشد.

• غذا خوردن بیرون از منزل را محدود نمائید: به خصوص در مورد فست فودها. بسیاری از انتخاب های غذایی موجود در منوها غنی از چربی و کالری می باشند.

فعالیت بدنی:
یک بخش ضروری برای کاهش وزن، به خصوص در کودکان فعالیت جسمانی است. ورزش نه تنها باعث سوختن کالری می شود بلکه باعث استحکام استخوان ها و عضلات می شود و خواب بهتری را برای کودکان فراهم می نماید و موجب هوشیاری بیشتر کودک در طول روز می شود. عادت نمودن به ورزش در کودکان باعث می شود در بزرگسالی نیز فرد علی رغم تغییرات هورمونی، رشد سریع و تأثیرات اجتماعی که اغلب باعث پرخوری می شود، از چاقی مصون بماند. در واقع کودکان فعال به احتمال زیاد در بزرگسالی نیز تناسب اندام خوبی خواهند داشت.

برای افزایش فعالیت کودکتان می توانید به موارد زیر توجه نمائید:

• کاربرد تفریحی کامپیوتر و تماشای تلویزیون را به 2 ساعت در روز محدود نمائید: یک راه مطمئن برای افزایش سطح فعالیت کودک محدود نمودن ساعات تماشای تلویزیون یا بازی با رایانه است.

• بر روی فعالیت تأکید داشته باشید نه بر روی ورزش: فعالیت جسمانی کودک نباید حتماً در قالب یک برنامه ورزشی باشد. هدف باید تحرک باشد. بازی های پر جنب و جوش مانند قائم موشک، گرگم به هوا و طناب بازی می توانند برای سوزاندن کالری و تناسب اندام بسیار مفید باشند.

• فعالیت های مورد علاقه کودکتان را بیابید: برای مثال، چنانچه کودکتان به هنر علاقه دارد به طبیعت بروید و برگ ها و سنگ های جالب جمع آوری کنید و با آنها کلاژ بسازید. در صورتی که کودکتان اهل مطالعه است تا کتابخانه محل را پیاده یا با دوچرخه طی کنید.

• خودتان فعال باشید تا کودکتان نیز فعال باشد: به دنبال فعالیت های جالب باشید تا همه اعضای خانواده بتوانند با هم انجام دهند. هرگز ورزش را مانند یک وظیفه خشک و یا جریمه جلوه ندهید.

• در فعالیت ها تنوع ایجاد نمائید: اجازه دهید کودکتان در هر روز هفته فعالیت تازه ای را تجربه نماید، شنا تمرینات رزمی، بولینگ و ... آنچه که اهمیت دارد این است که تحرک داشته باشد.

جراحی کاهش وزن:
جراحی کاهش وزن می تواند راهی امن ومؤثر در کاهش وزن نوجوانانی باشد که از راههای دیگر قادر به کاهش وزن نیستند. هر چند در هر عمل جراحی تا حدی خطر و عوارض وجود دارد. عوارض طولانی مدت جراحی کاهش وزن بر رشد و تکامل کودکان تا حد زیادی ناشناخته است.

جراحی کاهش وزن در نوجوانان معمول نیست، اما در صورتی که چاقی کودک را در خطری جدی قرار می دهد ممکن است توسط پزشک توصیه شود. در صورتی که جراحی لازم باشد، کودک حتماً باید تحت مراقبت تیمی از اعضای درمان و به خصوص متخصص غدد درون ریز قرار گیرد.

به هر حال جراحی چاقی در کودکان راهکار ساده ای نیست و تضمینی وجود ندارد که همه اضافه وزن کودک اصلاح شود و یا احتمال بازگشت وزن مرتفع گردد. همچنین این روش جای خالی الگوی غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم را پر نمی کند.

درمان دارویی

داروهایی ممکن است برای برخی نوجوانان به منظور کاهش وزن تجویز شوند. عوارض مصرف طولانی مدت این داروها ناشناخته است و مصرف آنها توسط نوجوانان به منظور کاهش یا نگهداری وزن جای سؤال دارد.

اصلاح شیوه زندگی

از آنجا که دارو و جراحی به کودکان زیر 7 سال و حتی بزرگتر توصیه نمی شود، ایجاد تغییر در سبک زندگی معمولاً بهترین راه درمان چاقی در خردسالان است. بهترین راه کودکتان برای اصلاح وزن و رسیدن به وزن سلامت، پیروی از رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم است.
تطابق با شرایط و حمایت کودک:
والدین نقشی اساسی در ایجاد حس حمایت و دوست داشته شدن را در کودک بازی می کنند. از هر فرصتی برای ارتقای اعتماد به نفس کودکتان استفاده نمائید. از اینکه راجع به مسائل سلامتی و بهداشت با کودکتان حرف بزنید نهراسید اما مراقب باشید طوری موضوع را مطرح نمائید که برای کودک تحقیر آمیز تلقی نشود. با کودکتان به طور مستقیم و واضح صحبت نمائید و از سرزنش نمودن، پیش داوری و قضاوت اجتناب نمائید. همچنین مطالب زیر را مورد توجه قرار دهید:

• به نیازها و احساسات کودکتان توجه نمائید: فعالیت جسمانی و ورزش اقدامی ضروری برای کاهش وزن کودکتان است. اما در صورتی که کودکتان به ورزش مورد علاقه اش بپردازد در انجام آن پیگیرتر خواهد بود.

• تلاش های کودکتان را مورد تشویق قرار دهید: حتی تغییرات کوچک را نیز جشن بگیرید اما از غذا به عنوان پاداش استفاده نکنید. راه های دیگری را برای تشویق بیابید مانند پارک و تفریحات دیگر.

• با کودکتان در مورد احساساتش صحبت کنید: سعی کنید راه هایی را پیدا کنید که کودکتان از آن طریق بتواند بدون آنکه به غذا خوردن متوسل شود با احساساتش مواجه شود.

• به کودکتان کمک نمائید تا بر اهداف مثبت متمرکز شود: برای مثال به او یادآور شوید که در اثر کاهش وزن می تواند بدون آنکه خسته شود 20 دقیقه دوچرخه سواری کند یا عملکرد بهتری در کلاس ورزش داشته باشد.

پیشگیری

زمانی که کودکتان دارای کمی اضافه وزن است یا وزنی طبیعی دارد اما در آستانه اضافه وزن قرار گرفته است بهتر است اقداماتی پیشگیرانه صورت گیرد تا از چاق شدن او جلوگیری به عمل آید:

• برای معاینات سالانه برنامه ریزی داشته باشید: حداقل یک بار در سال کودکتان را برای معاینه سلامتی اش نزد پزشک ببرید. در این معاینات پزشک قد و وزن و BMI کودک را محاسبه می نماید. افزایش BMI کودک به خصوص پس از 4 سالگی می تواند نشانگر احتمال اضافه وزن و چاقی در کودک باشد.

• الگویی مناسب برای کودکتان باشید: ابتدا خودتان سعی کنید برنامه غذایی مناسبی داشته باشید و برنامه ورزشی مرتبی داشته باشید و سپس از کودکتان بخواهید در این راه به شما بپیوندد.

• از غذا به عنوان ابزار تنبیه یا تشویق استفاده ننمائید: والدین ممکن است ناآگاهانه زمینه را برای عادات بد غذایی کودک فراهم نمایند. به عنوان مثال از تنقلات شیرین به عنوان پاداش کارهای خوب کودک استفاده کنند.

• به جای تلاش برای قدغن کردن موارد بد، بر موارد مثبت تأکید نمائید: سعی کنید کودک را برای داشتن الگوی زندگی سالم تشویق نمائید، برای مثال به مفرح بودن بازی بیرون از منزل یا تنوع میوه های تازه اشاره نمائید. یا او را از فواید دیگر ورزش- به جز کاهش وزن- مانند افزایش توان قلب، ریه و عضلات مطلع سازید . طبیعتاً در صورتی که شما کودکتان را عادت دهید که پرتحرک باشد و فقط برای رفع گرسنگی غذا بخورد- نه برای اجتناب از بی حوصلگی- وزن اش نیز به خودی خود همواره در محدوده سالم باقی خواهد ماند.

• صبور باشید: بسیاری از کودکان دارای اضافه وزن با افزایش قد تناسب بهتری پیدا می کنند. وسواس و تمرکز شدید بر روی عادات غذایی کودک و وزن او نتایج عکسی در پی خواهد داشت و منجر به پرخوری بیشتر کودک خواهد شد و حتی ممکن است او را مستعد ابتلاء به اختلالات در خوردن نماید.

• در مورد وزن خود مسئول باشید: چاقی معمولاً به طور همزمان در چند عضو خانواده دیده می شود. در صورتی که والدین نیاز به کاهش وزن داشته باشند، اقدام به کاهش وزن آنها می تواند در کودکان نیز انگیزه ایجاد نماید. در غیر این صورت والدین نباید توقع داشته باشند کودکانشان مواردی را رعایت نمایند که خود والدین رعایت نمی کنند.