نارسایی مزمن کلیهChronic kidney failure
تعریف بیماری
نارسایی مزمن کلیه و یا بیماری مزمن کلیوی، به کاهش تدریجی عملکرد کلیه گفته می شود. کلیه ها مایعات مازاد و زائد را از خون فیلتر کرده و از طریق ادرار دفع می کنند. زمانیکه نارسایی مزمن کلیه به مرحله پیشرفته می رسد، سطوح خطرناک مایعات، الکترولیت ها و مواد زائد می توانند در بدن تجمع پیدا کنند.
در مراحل اولیه نارسایی مزمن کلیه، علائم و نشانه های بیماری اندک هستند. این امکان وجود دارد که نارسایی مزمن کلیه تا زمانیکه عملکرد کلیه به طور معنا داری آسیب ندیده، تشخیص داده نشود.
درمان نارسایی مزمن کلیه بر کند ساختن پیشرفت آسیب کلیوی تمرکز دارد، معمولاً این امر توسط کنترل علت ریشه ای صورت می پذیرد. نارسایی مزمن کلیه می تواند تا بیماری پیشرفته کلیوی ادامه پیدا کند که بدون اِعمال تصفیه مصنوعی (دیالیز) یا پیوند کلیه کشنده خواهد بود.
نشانه ها
چنانچه پیشرفت آسیب کلیه کند باشد، علائم و نشانه های نارسایی کلیوی پیشروی آهسته تری خواهند داشت. علائم و نشانه های نارسایی کلیوی عبارتند از:
• تهوع
• استفراغ
• از دست دهی اشتها
• خستگی و ضعف
• اختلال خواب
• تغییرات در تولید ادار
• هوشیاری کاهش یافته ذهنی
• کرامپ و گرفتگی عضلانی
• سکسکه
• تورم پا و مچ پا
• خارش مداوم
• درد قفسه سینه، چنانچه مایع در اطراف دیواره قلب تجمع یافته باشد.
• تنگی نفس، چنانچه مایع در شش ها تجمع یافته باشد.
• فشارخون بالا (هیپرتانسیون) که کنترل آن سخت و مشکل است.غالباً علائم و نشانه های نارسایی کلیه غیر اختصاصی هستند بدین معنا که می توانند به دلیل سایر بیماری ها نیز ظاهر گردند. به علاوه از آنجائیکه کلیه های شما به شدت سازش پذیر بوده و قادر به جبران عملکرد از دست رفته هستند، علائم و نشانه های نارسایی کلیه ممکن است تا زمانیکه آسیب های غیرقابل جبران رخ دهند ظاهر نشوند.
علل
نارسایی مزمن کلیوی زمانی ایجاد می گردد که یک بیماری به عملکرد کلیه شما آسیب وارد کرده، و منجر به تشدید آسیب کلیوی در طول ماه ها یا سال های متعدد شود.
بیماری ها و شرایطی که معمولاً منجر به نارسایی مزمن کلیوی می شوند عبارتند از:
• دیابت نوع 1 یا 2
• فشارخون بالا
• گلومرولونفریت (گلومرولونفریتیس)، التهاب واحد های تصفیه و فیلترینگ کلیه
• بیماری پلی کیستیک کلیه
• انسداد طولانی مدت دستگاه تناسلی مانند پروستات بزرگ شده، سنگ کلیه، و برخی سرطان ها
• ریفلاکس وزیکورترال، شرایطی که منجر به برگشت ادرار به کلیه ها می شود.
• عفونت عودکننده کلیه، که پیلونفریت نامیده می شود.
عوامل خطر
فاکتورهایی که منجر به افزایش ریسک نارسایی مزمن کلیوی می شوند عبارتند از:
• دیابت
• فشارخون بالا
• بیماری قلبی
• استعمال دخانیات
• چاقی
• کلسترول بالا
• نژاد آفریقایی- آمریکایی، بومی آمریکایی
• سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
• سن بالای 65 سال
عوارض
نارسایی مزمن کلیه می تواند تقریباً تمام بدن فرد را تحت تاثیر قرار دهد. عوارض بالقوه عبارتند از:
• احتباس مایعات که می تواند منتهی به تورم در بازوها و پاها، فشارخون بالا، یا احتباس آب در ریه ها (ادم پلومونری) شود.
• افزایش ناگهانی سطوح پتاسیم در خون (هیپرکالمی)، که می تواند منتهی به آسیب توانایی عملکرد قلب شده و در چنین شرایطی زندگی فرد را تهدید می کند.
• بیماری قلبی و عروقی (بیماری کاردیووسکولار).
• ضعف استخوانی و ریسک افزایش یافته شکستگی های استخوانی.
• آنمی (کم خونی).
• کاهش میل جنسی یا ناتوانی جنسی.
• آسیب به سیستم اعصاب مرکزی، که می تواند منجر به اشکال در تمرکز، تغییرات شخصیتی یا تشنج شود.
• کاهش پاسخ ایمنی بدن که فرد را مستعد عفونت می سازد.
• پریکاردیت، التهاب غشاء کیسه مانندی (پریکارد) که قلب را می پوشاند.
• عوارض بارداری که حامل خطراتی برای مادر و جنین در حال رشد می باشد.
• آسیب جبران ناپذیر به کلیه ها (بیماری کلیوی پیشرفته)، که نهایتاً برای بقا به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز می شود.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت وجود هر نوع علامت یا نشانه ای از این بیماری به پزشک مراجعه نمایید.
چنانچه شما مبتلا به شرایطی باشید که ریسک نارسایی مزمن کلیوی را افزایش می دهد، پزشک با نظارت بر فشارخون و عملکرد کلیوی همراه با تست های خون و ادرار در طول جلسات منظم ویزیت، وضعیت شما را بررسی می کند. از پزشک خود بپرسید آیا انجام این نوع تست ها برای شما نیز ضرورت دارد یا خیر.
روش های تشخیصی
روش های تشخیصی:
به منظور تعیین احتمالی ابتلای شما به نارسایی کلیوی، اجرای تست ها و پروسه های زیر مورد نیاز می باشد:
• آزمایش خون: تست های عملکرد کلیوی به دنبال اندازه گیری سطوح مواد زائد از جمله کراتینین و اوره در خون می باشند.
• آزمایش ادرار: آنالیز نمونه ادرار، موارد غیرطبیعی را آشکار می سازد که می توانند نشان دهنده نارسایی مزمن کلیوی بوده و در تعیین علت بیماری مزمن کلیوی کمک کننده باشند.
• آزمایشات تصویربرداری: ممکن است پزشک از سونوگرافی جهت بررسی ساختار، سایز و درجه منعکس کننده امواج صوتی (اکوژنیسیتی) استفاده کند. برخی تست های تصویربرداری تخصصی در موارد دیگر نیز استفاده می شوند.
• خارج کردن نمونه ای از بافت کلیه جهت تست: این احتمال وجود دارد که پزشک بیوپسی کلیه را پیشنهاد دهد تا نمونه ای از بافت کلیه خارج شود . معمولاً بیوپسی با بی حسی موضعی و با استفاده از یک سوزن باریک و بلند صورت می گیرد که وارد پوست و کلیه می شود. نمونه بیوپسی جهت بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می شود تا به منظور تعیین علت ایجاد کننده مشکلات کلیوی شما استفاده شود.
روش های درمانی:
درمان برای بیماری پیشرفته کلیه
چنانچه کلیه ها به تنهایی قادر به تحمل تصفیه و کلیرانس مایعات دفعی و مواد زائد نباشند و فرد در مسیر پیشرفت نارسیایی کلیوی کامل یا نیمه قرار داشته باشد، در واقع به بیماری پیشرفته کلیه مبتلا شده است. در این مرحله دیالیز یا پیوند کلیه مورد نیاز خواهد بود:• دیالیز: در دیالیز مواد زائد و مایعات اضافه به طور مصنوعی از بدن خارج می شوند؛ زمانی که کلیه ها قادر به انجام این عملکرد نیستند، در همودیالیز، یک دستگاه مواد زاید و مایعات اضافه را از خون شما فیلتر می کند. در دیالیز صفاقی از یک کاتاتر برای پر کردن حفره شکمی با محلول دیالیز استفاده می شود، محلولی که مواد زاید و مایعات اضافه را جذب کرده و بعد این محلول از بدن شما خارج شده و با یک محلول تازه جایگزین می شود.
• پیوند کلیه: چنانچه شما هیچ بیماری خطرناکی جز نارسایی کلیه نداشته باشید، پیوند کلیه می تواند یک گزینه انتخابی برای شما باشد. پیوند کلیه جایگزینی یک کلیه سالم از طریق فرایند جراحی در بدن شما است.
چنانچه شما تمایل به دیالیز یا پیوند کلیه ندارید، گزینه سوم درمان نارسایی کلیه با اقدامات محافظتی همراه خواهد بود. به طور کلی امید به زندگی در موارد نارسایی کامل کلیوی تنها چندین هفته خواهد بود.
درمان دارویی
بسته به علت ریشه ای، برخی انواع نارسایی مزمن کلیه می توانند درمان شوند. اگرچه غالباً نارسایی مزمن کلیه درمانی ندارد. درمان شامل اقدامات کمک کننده در کنترل علائم و نشانه های نارسایی مزمن کلیه، کاهش عوارض، و کند ساختن فرایند بیماری می باشد. چنانچه کلیه های فرد به شدت آسیب دیده باشند، به درمان هایی برای بیماری پیشرفته کلیوی نیاز خواهد بود.
درمان علل ایجاد کننده نارسایی کلیوی:
پزشک ابتدا در جهت آهسته ساختن یا کنترل بیماری یا شرایط ایجاد کننده نارسایی کلیوی اقدام می کند. گزینه های درمان متفاوت اند و بستگی به علت ریشه ای ایجاد بیماری دارند؛ اما با این حال آسیب کلیوی می تواند تا شدت یافتن بیماری ادامه پیدا کند حتی زمانیکه شرایط ریشه ای، مانند پرفشاری خون، تحت کنترل قرار گرفته باشند.
درمان عوارض نارسایی کلیه:
عوارض نارسایی کلیه بایستی تحت کنترل قرار بگیرد تا فرد احساس راحتی بیشتر کند. درمان ها عبارتند از:
• درمان پرفشاری خون: این احتمال وجود دارد که بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، افزایش فشارخون بالا را تجربه کنند. پزشک داروهای پایین آورنده فشار خون را توصیه خواهد کرد، که اغلب شامل داروهای مهارکننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) یا بلوکرهای گیرنده آنژیوتانسین 2 می شود تا بدین طریق از عملکرد کلیوی محافظت به عمل آید. داروهای فشارخون بالا می توانند درابتدا عملکرد کلیه را کاهش داده و سطوح الکترولیت ها را تغییر دهند، سپس بیمار تست های مکرر خون خواهد داشت تا شرایط وی کنترل شود. همچنین پزشک یک رژیم غذایی کم نمک نیز توصیه خواهد کرد.• داروهای کاهنده سطوح کلسترول: در این مورد پزشک داروهایی به نام استاتین ها را تجویز می کند تا کلسترول خون بیمار را کاهش دهد. معمولاً بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، سطوح بالای کلسترول نوع بد را تجربه می کنند، شرایطی که می تواند منجر به افزایش ریسک بیماری قلبی شود.
• داروهای درمانی آنمی (کم خونی): در برخی شرایط خاص، پزشک مکمل های هورمون اریتروپویتین را تجویز می کند و برخی اوقات نیز این تجویز با آهن اضافه همراه است. مکمل های اریتروپویتین می تواند تولید سلول های قرمز خون بیشتری را منجر شود، که درمان خستگی و ضعف مرتبط با آنمی را به همراه دارد.
• داروهای درمانی برای اِدم: احتمال احتباس مایعات درافراد مبتلا به نارسایی کلیه وجود دارد؛ این حالت می تواند منتهی به تورم در بازوها و پاها و یا پرفشاری خون شود. داروهایی تحت عنوان دیورتیک ها می توانند به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک کنند.
• داروهای محافظت کننده از استخوانها: احتمالاً پزشک کلسیم و ویتامینD تجویز خواهد کرد تا از ضعف استخوانی پیشگیری کرده و ریسک شکستگی را کاهش دهد. همچنین ممکن است شما داروهایی در جهت کاهش مقدار فسفات در خون دریافت کنید که منجر به افزایش مقدار کلسیم در دسترس برای استخوان ها می شود.
نکات تغذیه ایی
به عنوان بخشی از درمان برای بیماری مزمن کلیوی، پزشک یک رژیم غذایی خاص را پیشنهاد می کند تا بارکاری کلیه ها محدود شود. از پزشک برای ارجاع به یک کارشناس تغذیه راهنمایی بخواهید تا راهکارهایی برای آسان نمودن بار کلیوی شما ارائه دهد.
توصیه های کارشناس بسته به موقعیت، عملکرد کلیوی و سلامت کلی شما عبارتند از:
• از مصرف محصولات با نمک افزوده اجتناب کنید: مقدار سدیم دریافتی روزانه خود را با اجتناب از مصرف محصولات با نمک افزوده کاهش دهید، محصولاتی از جمله غذاهای آماده، غذاهای منجمد، سوپ های کنسروی و فست فودها. دیگر مواد غذایی حاوی نمک افزوده شامل اسنک های نمکی، سبزیجات کنسروی و گوشت ها و پنیرهای فرایند شده می باشد.• مواد غذایی با محتوای پایین پتاسیم را انتخاب کنید: کارشناس تغذیه انتخاب مواد غذایی با محتوای کم پتاسیم در هر وعده غذایی را به شما توصیه می کند. مواد غذایی با پتاسیم بالا عبارتند از موز، پرتقال، سیب زمینی ، اسفناج، و گوجه فرنگی . مثال هایی از مواد غذایی کم پتاسیم عبارت است از سیب ، کلم، لوبیاسبز، انگور و توت فرنگی.
• مقدار دریافتی پروتئین خود را کاهش دهید: در این زمینه کارشناس تغذیه میزان دقیق پروتئینی که باید در روز دریافت کنید را محاسبه خواهد کرد و بر اساس آن مقدار برای شما رژیم غذایی تنظیم خواهد کرد. مواد غذایی پرپروتئین شامل گوشت، تخم مرغ، شیر، پنیر و حبوبات می باشد. مواد غذایی با محتوای کم پروتئین عبارتند از سبزیجات، میوه ها، بیشتر نان ها و غلات صبحانه. برخی نان ها و غلات صبحانه حاوی ترکیباتی هستند که آنها را غنی از پروتئین می سازند بنابراین قبل از مصرف همیشه برچسب های غذایی را چک کنید.
درمان جایگزین
حمایت و پشتیبانی:
تشخیص نارسایی مزمن کلیه برای شما می تواند آزار دهنده باشد. برای فایق آمدن بر احساس و نگرانی های خود راهکارهای زیر را پیاده کنید:
• با دیگر افراد مبتلا به بیماری کلیوی ارتباط برقرار کنید: دیگر افراد مبتلا به نارسایی کلیوی احساس شما را درک میکنند و می توانند در این زمینه به شما کمک کنند. از پزشک خود در مورد گروه های حمایتی در شهرتان سوال کنید. و یا با موسسات مرتبط تماس بگیرید، موسساتی مانند انجمن بیماری های کلیوی.
• سعی کنید جریان عادی و طبیعی زندگی خود را حفظ کنید: سعی کنید زندگی روتین و طبیعی خود را حفظ کرده و به انجام کارهایی که از انجام لذت می برید بپردازید و به فعالیت های خود ادامه دهید، البته چنانچه شرایط پزشکی تان اجازه می دهد. این ها به فایق آمدن بر احساس احتمالی ناراحتی یا شکست پس از تشخیص کمک خواهند کرد.
• در بیشتر روزهای هفته فعالیت بدنی داشته باشید: با کسب اجازه از پزشک تان، حداقل 30 دقیقه در اغلب روزهای هفته فعالیت بدنی داشته باشید. این راهکار به شما در مقابله با خستگی و استرس کمک می کند.
• با فردی که مورد اعتمادتان است صحبت کنید: زندگی با نارسایی مزمن کلیه می تواند پراسترس باشد و صحبت کردن در مورد احساس تان با فردی که مورد اعتماد شما است تا حد زیادی کمک کننده خواهد بود. مطمئناً دوست یا فامیلی دارید که شنونده خوبی است. از پزشک خود برای ارجاع به یک مددکار اجتماعی یا یک مشاور کمک بخواهید.
پیشگیری
در جهت کاهش خطر ابتلاء به نارسایی کلیه امور زیر را انجام دهید:
• به هیچ وجه از الکل استفاده نکنید.• در استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه دقت کنید: زمانیکه از داروهای آزاد مسکن، مانند آسپیرین، ایبوپروفن (ادویل، مترین و ...) و استامینوفن (تیلنول، ...) استفاده می کنید، دستور مصرف موجود در بسته بندی آن را نیز مطالعه و رعایت نمایید. دریافت زیاد مسکن ها می تواند منتهی به آسیب کلیوی شود. چنانچه سابقه مشکلات کلیوی را دارید، با پزشک خود در مورد ایمنی این دسته از داروها در شخص خود سوال کنید.
• وزن سلامت خود را حفظ نمایید: چنانچه در وزن سلامتی هستید، سعی کنید با انجام فعالیت بدنی در غالب روزهای هفته این وزن را حفظ کنید. چنانچه نیاز به کاهش وزن دارید، با پزشک خود در مورد استراتژی های کاهش وزن سالم مشورت کنید که غالباً شامل افزایش فعالیت بدنی و کاهش کالری دریافتی می باشد.
• سیگار نکشید: چنانچه سیگار می کشید از پزشک خود در مورد استراتژی های ترک سیگار راهنمایی بگیرید. گروه های حمایتی، مشاوره و دارو درمانی در ترک سیگار کمک کننده اند.
• با کمک پزشک مربوطه شرایط پزشکی خود را کنترل کنید: چنانچه بیماری یا مشکلاتی دارید که ریسک نارسایی کلیوی شما را افزایش می دهند، با پزشک تان در مورد کنترل آنها مشورت کنید. از پزشک در مورد تست های بررسی علائم و نشانه های آسیب کلیوی بپرسید.