عدم تحمل لاکتوزLactose intolerance
تعریف بیماری
عدم تحمل لاکتوز که کمبود لاکتاز نیز گفته می شود ، به این معنی است که بدن شما قادر به هضم کامل قند (لاکتوز) موجود در محصولات لبنی نیست. این مساله معمولاً خطرناک نیست، ولی علائم عدم تحمل لاکتوز می تواند آزار دهنده باشد.
نقص در لاکتاز (آنزیمی که توسط سلول های پوششی روده کوچک ساخته می شود) معمولاً مسئول عدم تحمل لاکتوز است. در شمار زیادی از مردم ، سطح لاکتاز پایین است، ولی فقط افرادی که دارای نشانه ها و علائم مربوطه هستند، طبق تعریف، عدم تحمل لاکتوز دارند.
می توانید علائم عدم تحمل لاکتوز را با انتخاب دقیق یک رژیم محدود از نظر محصولات لبنی کنترل کنید.
نشانه ها
نشانه ها و علائم عدم تحمل لاکتوز معمولاً 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از خوردن یا آشامیدن غذاهای حاوی لاکتوز شروع می شود. نشانه ها و علائم معمول عبارتند از:
- اسهال
- حالت تهوع و گاهی استفراغ
- کرامپ (گرفتگی) های شکمی
- نفخ
- گاز
علائم معمولاً خفیفند ولی ممکن است گاهی اوقات شدید باشند.
علل
عدم تحمل لاکتوز معمولاً ناشی از سطوح پایین آنزیم لاکتاز در روده ی کوچک است که می تواند منجر به نشانه ها و علائمی شود. بطور طبیعی سلول هایی که روده کوچک شما را می پوشانند، آنزیمی بنام لاکتاز تولید می کنند. آنزیم لاکتاز به مولکول های لاکتوز موجود در مواد غذایی که خورده اید متصل می شود و آنها را به دو قند ساده (گلوکز و گالاکتوز) می شکند که می توانند به داخل جریان خونتان جذب شوند. بدون آنزیم لاکتاز کافی، اغلب لاکتوز غذایتان بدون هیچ گونه تغییری وارد روده بزرگ می شود و در آنجا باکتری های طبیعی روده بر روی آن واکنش انجام می دهند. این مساله باعث بروز علائم عدم تحمل لاکتوز (گاز، نفخ و اسهال) می شود.
3 نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد:
- حالتی که در اثر پیری در برخی افراد رخ می دهد (عدم تحمل لاکتوز اولیه):
بدن شما بطور طبیعی در زمان تولد و طی اوایل کودکی در زمانیکه شیر منبع اولیه تغذیه است، میزان زیادی لاکتاز تولید می کند. معمولاً متنوع تر شدن رژیم غذایی و وابستگی کمتر به شیر، تولید لاکتاز را کاهش می دهد. این کاهش تدریجی می تواند منجر به علائم عدم تحمل لاکتوز شود.
- حالتی که در اثر بیماری یا جراحت ایجاد می شود (عدم تحمل لاکتوز ثانویه):
این شکل از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می دهد که روده کوچک شما پس از بیماری ، جراحی یا جراحت در روده کوچک، تولید لاکتاز را کاهش می دهد. این مساله می تواند در اثر بیماری های روده ای ، مثل بیماری سلیاک ، گاستروانتریت و بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون رخ دهد. درمان اختلال زمینه ای با گذشت زمان می تواند سطوح لاکتاز را مجدداً به حالت اولیه برگرداند و علائم و نشانه ها را بهبود بخشد.
- حالتی که فرد با کمبود لاکتاز متولد می شود (عدم تحمل لاکتوز مادرزادی):
ممکن است نوزادان در اثر فقدان کامل فعالیت لاکتاز، با عدم تحمل لاکتوز متولد شوند ولی این مساله نادر است. این اختلال طبق الگوی توارث موسوم به اتوزومال مغلوب، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. این بدین معنی است که هر دوی مادر و پدر باید فرم معیوب ژن را انتقال دهند تا کودک به این اختلال دچار شود. شیرخوارانی که عدم تحمل لاکتوز مادرزادی دارند، نسبت به لاکتوز موجود در شیر مادرانشان عدم تحمل دارند و از زمان تولد دچار اسهال می شوند. این نوزادان به فرمولاهای فاقد لاکتوز نیاز دارند. شیرخواران نارس هم ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز شوند که علت آن سطوح ناکافی لاکتاز است. در نوزادانی که سالم هستند، این مساله منجر به سوء تغذیه نمی شود.
عوامل خطر
عواملی که می تواند شما یا فرزندتان را بیشتر مستعد عدم تحمل لاکتوز نماید عبارتند از :
- افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز با افزایش سن رایجتر است و در نوزادان و کودکان کم سن، کمتر اتفاق می افتد.
- نژاد: عدم تحمل لاکتوز در سیاهپوستان، آسیایی ها، اسپانیایی تبارها و امریکایی- هندی ها شایع تر است.
- تولد نارس: نوزادانی که بطور نارس متولد می شوند ممکن است دچار کاهش سطوح لاکتاز باشند که علت آن افزایش این آنزیم در اواخر سه ماهه سوم در جنین است.
- بیماری هایی که روده کوچک را درگیر می کنند: مشکلات روده کوچک که می تواند سبب عدم تحمل لاکتوز شود عبارتند از رشد بی رویه ی باکتری ها، بیماری سلیاک و بیماری کرون.
- درمان های خاص سرطان: اگر به دلیل سرطان در شکمتان رادیوتراپی دریافت می کنید یا به دلیل شیمی درمانی، دچار مشکلات روده ای هستید، خطر بروز عدم تحمل لاکتوز در شما افزایش می یابد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که شما یا فرزندتان نشانه ها یا علائمی دارید که نگرانتان می کند، به پزشکتان مراجعه کنید.
روش های تشخیصی
روش های تشخیصی:
ممکن است پزشکتان براساس علائم و پاسختان به کاهش میزان غذاهای لبنی در رژیمتان به وجود عدم تحمل لاکتوز در شما مشکوک شود. پزشکتان با اتخاذ یک یا چند مورد از تستهای زیر می تواند از این تشخیص مطمئن شود:
- تست تحمل لاکتوز: تست تحمل لاکتوز، واکنش بدنتان به دریافت مایعی که حاوی سطوح بالای لاکتوز است را اندازه می گیرد. 2 ساعت پس از نوشیدن این مایع ، آزمایش های خون برای اندازه گیری میزان گلوکز در جریان خونتان انجام می شود . اگر سطح گلوکزتان افزایش نیافت ، بدین معنی است که بدنتان نوشیدنی غنی از لاکتوز را بخوبی هضم و جذب نمی کند.
- تست هیدروژن تنفسی: این تست هم نیازمند نوشیدن یک مایع حاوی لاکتوز فراوان است. سپس پزشکتان میزان هیدروژن موجود در نفستان را در فواصل منظم اندازه می گیرد. بطور طبیعی میزان خیلی کمی هیدروژن قابل شناسایی است. ولی اگر بدنتان لاکتوز را هضم نکند ، لاکتوز در کولون تخمیر شده و هیدروژن و دیگر گازها را آزاد می کند که توسط روده جذب شده و نهایتاً از راه بازدم خارج می شود. میزان بیش از مقادیر طبیعی هیدروژن اندازه گیری شده در بازدم در تست تنفس ، نشاندهنده اینست که شما بطور کامل لاکتوز را هضم و جذب نمی کنید.
- تست اسیدیته مدفوع: تست اسیدیته ی مدفوع می تواند برای شیرخواران و کودکانی که قادر به تحمل دیگر تست ها نیستند مورد استفاده قرار گیرد. تخمیر لاکتوز هضم نشده باعث ایجاد لاکتیک اسید و اسیدهای دیگر می شود که در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.
روش های درمانی:
هیچ درمانی نمی تواند عدم تحمل لاکتوز را معالجه کند. در حال حاضر هیچ راهی برای افزایش تولید آنزیم لاکتاز بدن وجود ندارد. افراد دچار عدم تحمل لاکتوز معمولاً با کاهش میزان محصولات لبنی مصرفی و استفاده از محصولات ویژه تولید شده برای افراد دچار این مشکل، تسکین می یابند.
اصلاح شیوه زندگی
- محصولات لبنی کمتری بخورید:
افرادی که عدم تحمل لاکتوز دارند قادرند با خوردن فرآورده های لبنی کمتر، نشانه ها و علائم خود را کاهش دهند.
برای بسیاری از افراد، فرآورده های لبنی راهی آسان برای دریافت ویتامین ها و مواد مغذی مثل کلسیم است. کنار گذاشتن محصولات لبنی به معنی ناتوانی در دریافت کافی کلسیم نیست. کلسیم در بسیاری از غذاهای دیگر نیز یافت می شود، مثل:
- بروکلی
- فرآورده های غنی شده با کلسیم مثل نان و آبمیوه ها
- کنسرو سالمون
- جانشین های شیر مثل شیرسویا و شیربرنج
- لوبیا چیتی
- ریواس
- اسفناج
اگر تمام فرآورده های لبنی را کنار گذاشته اید، اطمینان یافتن از دریافت کافی ویتامین (د) نیز بسیار مهم است. غذاهای زیادی وجود ندارند که حاوی میزان قابل توجه این ویتامین باشند، ولی تخم مرغ، جگر و ماست، حاوی ویتامین د هستند. بعلاوه بدنتان هم ویتامین د را در زمان مواجهه با نور خورشید تولید می کند. ولی این پدیده در هنگام استفاده از ضد آفتاب که برای محافظت از پوستتان از سرطان پوست ضروری است، رخ نمی دهد. با پزشکتان در مورد مراجعه به یک رژیم شناس برای کمک به طراحی وعده های غذاییتان مشورت کنید و از او در مورد وجود نیاز به دریافت مکمل کلسیم و ویتامین د کمک بگیرید.
- اگر خوردن محصولات لبنی را انتخاب می کنید، احتیاط کنید:
اجتناب کامل از غذاهای لبنی لازم نیست. اغلب افراد دچار عدم تحمل لاکتوز می توانند بدون هیچ عارضه ای از خوردن مقداری از فرآورده های شیر لذت ببرند. شما می توانید فرآورده های شیر کم چرب مثل شیر خامه گرفته شده، را بهتر از فرآورده های شیر کامل تحمل کنید. همچنین افزایش تحمل به محصولات لبنی با ورود تدریجی آنها به رژیم تان امکان پذیر است.
نکات تغذیه ایی
راههای تغییر رژیمتان برای کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:
- انتخاب واحدهای کوچکتر لبنیات: واحدهای کوچک شیر – تا 4 اونس (118 میلی لیتر) - در هر بار بنوشید. واحدهای کوچکتر، احتمال ایجاد مشکلات گوارشی را کاهش می دهد.
- نگه داشتن شیر برای وعده های غذایی: شیر را همراه با دیگر غذاها بنوشید. این امر فرآیند هضم را کند کرده و می تواند علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش دهد.
- آزمایش با طبقه بندی محصولات لبنی: میزان لاکتوز تمام محصولات لبنی یکسان نیست. به عنوان مثال، پنیرهای سفت مثل پنیر سوئیس یا چدار، میزان کمی لاکتوز دارند و بطور کلی هیچ عارضه ای ایجاد نمی کنند. شما قادرید محصولت لبنی کشت داده شده مثل ماست را تحمل کنید زیرا باکتری های مورد استفاده در فرآیند های کشت، بطور طبیعی آنزیمی تولید می کنند که لاکتوز را می شکند.
- خریدن فرآورده های با لاکتوز کاهش یافته یا فاقد لاکتوز: شما می توانید این محصولات را در اغلب سوپرمارکت ها در قسمت لبنیات نگهداری شده در یخچال پیدا کنید.
- توجه به لاکتوز پنهان: اغلب به غذاهای آماده مثل غلات صبحانه، سوپ های فوری، سس های سالاد، خامه های غیر لبنی، گوشت های فرآیند شده و مخلوط های آماده پخت، شیر و لاکتوز اضافه می شود. برچسب های تغذیه ای را برای وجود شیر و لاکتوز در لیست مواد تشکیل دهنده بررسی کنید. همچنین مراقب واژه های دیگری که نشان دهنده ی لاکتوز هستند، مانند Whey (وی)، فرآورده های جانبی شیر، پودر شیرخشک فاقد چربی و مواد جامد شیرخشک باشید. لاکتوز در داروها هم مورد استفاده قرار می گیرد. در صورت وجود عدم تحمل لاکتوز، این مساله را با داروسازتان در میان بگذارید.
- استفاده از قرص ها یا قطره های آنزیم لاکتاز: قرص ها یا قطره های بدون نیاز به نسخه (OTC) که حاوی آنزیم لاکتاز هستند (Dairy ease ، Lactaid و غیره ) به شما در هضم فرآورده های لبنی کمک می کنند. شما می توانید قرص ها را بلافاصله قبل از هر وعده یا میان وعده میل کنید ، یا می توان قطره ها را به یک پاکت شیر اضافه کرد. این محصولات، در تمام افراد دچار عدم تحمل لاکتوز موثر نیستند.
درمان جایگزین
درمان های جایگزین:
پروبیوتیک ها، ارگانیسم های زنده ی موجود در روده های شما هستند که به حفظ سیستم گوارش سالم کمک می کنند. پروبیوتیک ها همچنین بعنوان محیط های کشت فعال یا زنده در ماست ها و به عنوان مکمل به شکل کپسول موجودند. گاهی اوقات از پروبیوتیک ها برای رفع مشکلات دستگاه گوارش مثل اسهال و سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شود. همچنین در هضم لاکتوز به بدن کمک می کنند.
پروبیوتیک ها بطور کلی بی خطر محسوب می شوند و در صورت ناکارآمد بودن سایر روش ها، ارزش امتحان کردن را دارند.