تصلب شرایین (آترواسکلروز)Arteriosclerosis

عوامل خطر

در طول زمان، سفت و سخت شدن سرخرگ‌ها اتفاق می‌افتد. علاوه بر این واقعیت که پیر شدن و بالا رفتن سن عاملی جهت تصلب شرایین می‌باشد، عوامل دیگری که احتمال خطر آترواسکلروز را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• دیابت
• چاقی
• سیگارکشیدن
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودهنگام

عوارض

عوارض آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، به محل و جایگاه سرخرگ‌های مسدود شده بستگی دارد. برای مثال:

•  بیماری سرخرگ کرونری (قلبی): وقتی آترواسکلروز (تصلب شرایین)، سرخرگ‌های نزدیک به قلب شما را تنگ و باریک نماید، این امکان وجود دارد که شما دچار بیماری سرخرگ کرونری شوید، که می‌تواند باعث ایجاد درد سینه(آنژین)، یک حمله قلبی و یا نارسایی قلبی شود.

•  بیماری سرخرگ کاروتید: وقتی آترواسکلروز، سرخرگ‌های نزدیک به مغز شما را تنگ و باریک نماید، ممکن است که دچار بیماری سرخرگ کاروتید شوید، که می‌تواند باعث ایجاد حمله ایسکمیک گذرا (TIA) و یا سکته شود.

• بیماری سرخرگ محیطی: وقتی آترواسکلروز، سرخرگ‌های موجود در دست‌ها و یا پاهای شما را تنگ و باریک نماید، این امکان وجود دارد که مشکلات مربوط به جریان خون در دست‌ها و پاهای شما اتفاق افتدکه بیماری سرخرگ محیطی نامیده می‌شود. این امر باعث می‌شود که حساسیت کمتری به  گرما و یا سرما داشته باشید و احتمال خطر سوختگی‌ها و یا سرمازدگی افزایش می‌یابد. در موارد نادر، جریان خون ضعیف در دست‌ها و پاهای شما، می‌تواند باعث مرگ بافتی (قانقاریا) شود.

• آنوریسم (اتساع شریان): آترواسکلروز (تصلب شرایین)، همچنین می‌تواند باعث آنوریسم (اتساع شریان)، شود، یک عارضه جدی که می‌تواند در هر جایی از بدنتان رخ دهد. آنوریسم وجود یک برآمدگی و تورم در دیواره سرخرگ شماست. بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم، هیچ نوع علامت و نشانه‌ای ندارند. این امکان وجود دارد که. درد، لرزش و ضربان در ناحیه‌ای که آنوریسم در آن رخ داده، وجود داشته باشد که یک فوریت پزشکی است. اگر آنوریسم ترکیده شود، ممکن است با خونریزی داخلی که خطرناک و تهدیدکننده حیات است، مواجه شوید. گرچه معمولاً این یک اتفاق ناگهانی و فاجعه آمیز است، اما این امکان هم هست که سوراخ شدن و تراوش کردن آرام آرام نیز اتفاق افتد. اگر یک لخته خون در آنوریسم از جای خود بیرون آید، ممکن است یک سرخرگ را در نقطه‌ای دوردست مسدود نماید.

زمان مراجعه به پزشک

اگر فکر می‌کنید که مبتلا به آترواسکلروز (تصلب شرایین) هستید، با پزشک خود صحبت کنید. همچنین به علائم و نشانه‌های اولیه جریان ناکافی خون، مثل درد سینه (آنژین)، درد پا یا احساس کرخی و یا بی‌حسی، توجه داشته باشید. تشخیص اولیه و درمان به موقع می‌تواند مانع بدتر شدن آترواسکلروز شود و از یک حمله قلبی ، سکته و یا سایر موارد اورژانس و فوریت‌های پزشکی جلوگیری کند.

روش های تشخیصی

روش های تشخیصی:

ممکن است پزشکتان در طول انجام آزمایشات و معاینات بدنی، علائم و نشانه‌های تنگی، بزرگی و یا سفت شدگی سرخرگ‌ها را پیدا کند. شامل موارد زیر:

• نبض ضعیف یا عدم وجود نبض در زیر ناحیه تنگ و باریک شده سرخرگ شما
• کاهش فشارخون در عضو تحت تاثیر واقع شده
• صداهای اضافی قلب (سرو صدا) در طول سرخرگ، که توسط گوشی پزشکی شنیده می‌شود.
• علائم توده و برآمدگی ضربان‌دار (آنوریسم) در شکم و یا پشت زانوی شما
• مدارکی دال بر بهبود ضعیف زخم در منطقه‌ای که جریان خون محدود گردیده است.

بسته به نتایج آزمایشات و معاینات بدنی، ممکن است پزشکتان یک یا چند آزمایش جهت تشخیص توصیه نماید، که عبارتند از:

•  آزمایشات خون: تست‌های آزمایشگاهی، می‌تواند سطوح افزایش یافته کلسترول و قند خون را که ممکن است احتمال خطر آترواسکلروز را افزایش دهند، نمایان کند. شما باید تقریباً به مدت 9 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش خون چیزی نخورده و نیاشامید، به جز آب که می‌توانید بنوشید. درصورتیکه این آزمایش را بخواهید در همان ملاقات اولیه انجام دهید، پزشک باید این نکته را از قبل به شما گوشزد نماید.

•  اولتراسوند داپلر: این امکان وجود دارد که پزشک از یک دستگاه اولتراسوند مخصوص (اولتراسوند داپلر)، جهت اندازه‌گیری فشار خون شما در نواحی گوناگون، در طول دست و یا پای شما، استفاده نماید. این اندازه‌گیری‌ها می‌تواند به پزشک کمک کند تا مقدار و درجه هر نوع انسداد و نیز سرعت جریان خون در سرخرگ‌های شما را اندازه‌گیری کند.

•  شاخص قوزک پا- بازو (Ankle-brachial): این آزمایش می‌تواند بازگوکننده وجود آترواسکلروز در سرخرگ‌های پاهای شما باشد. ممکن است پزشک فشار خون قوزک پای شما را با فشار خون بازوی شما مورد مقایسه قرار دهد. این روش به عنوان شاخص قوزک پا- بازو شناخته می‌شود. وجود یک تفاوت غیرطبیعی، ممکن است  مشخص‌کننده بیماری عروق محیطی باشد، که معمولاً به واسطه آترواسکلروز ایجاد می‌شود.

• الکتروکاردیوگرام (ثبت ضربان قلب به‌وسیله برق) (ECG): یک الکتروکاردیوگرام، علائم و سیگنال‌های الکتریکی را که از قلب شما حرکت می‌کنند، ثبت می‌کند. الکتروکاردیوگرام، اغلب می‌تواند مدرکی از یک حمله قلبی را که قبلاً اتفاق افتاده، نمایان کند. درصورتیکه علائم و نشانه‌های شما بیشتر مواقع در طول ورزش رخ می‌دهد، این امکان وجود دارد که پزشک از شما بخواهد تا در طول انجام  ECG روی یک دستگاه تردمیل راه رفته یا بر روی یک دوچرخه ثابت، دوچرخه‌سواری کنید.

• تست استرس: تست استرس که تست ورزش نیز نامیده می‌شود، جهت جمع‌آوری اطلاعاتی درمورد اینکه قلب شما در طول فعالیت فیزیکی چگونه کار می‌کند، استفاده می‌شود. به این خاطرکه ورزش باعث می‌شود قلب شما پمپاژ بیشتر و سخت‌تری، نسبت به فعالیت‌های روزمره داشته باشد؛ تست ورزش می‌تواند مشکلاتی را که در مواقع دیگر به آن توجهی نمی‌شود، آشکار کند. معمولاً  این تست با راه‌رفتن بر روی یک تردمیل و یا رکاب زدن بر روی یک دوچرخه ثابت، انجام می‌شود، و در این حین، ریتم قلب ، فشارخون و تنفس شما اندازه‌گیری می‌شود. در بعضی از انواع تست‌های ورزش، تصاویری از قلب شما گرفته خواهد شد. در صورتیکه قادر به ورزش نیستید، این امکان وجود دارد که دارویی دریافت کنید که مشابه تاثیر ورزش بر روی قلب شما عمل می‌کند.

• کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرام: این آزمایش می‌تواند تنگی، باریک شدگی و انسداد سرخرگ‌های کرونری (قلبی) شما را نشان دهد. یک ماده حاجب مایع، به‌درون سرخرگ‌های قلبی شما، از درون یک لوله بلند و نازک (کاتتر)،  تزریق شده، که معمولاً از سرخرگ‌های پای شما تغذیه شده و به سمت سرخرگ‌های قلبی شما می‌رود. همچنانکه ماده حاجب سرخرگ‌های شما را پر می‌نماید، آنها به‌وسیله اشعه ایکس رویت می‌شوند، و نواحی انسدادیاقته مشخص می‌گردند.

• سایر آزمایشات تصویربرداری: ممکن است پزشکتان جهت بررسی سرخرگ‌های شما، از اولتراسوند، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، و یا ام آر آی، استفاده کند. این آزمایشات اغلب می‌تواند سختی، سفتی، باریک‌شدگی و تنگی سرخرگ‌های بزرگ و همچنین وجود آنوریسم و رسوبات کلسیمی را در دیواره سرخرگ‌ها، نشان دهد.

روش های درمانی:

گاهی اوقات درمان‌های تهاجمی‌تر و جدی‌تری احتیاج می‌باشد. اگر شما علائم و نشانه‌های شدید و جدی‌تر و یا  انسدادی دارید که حیات ماهیچه و یا بافت پوست را تهدید می‌نماید؛ این امکان وجود دارد که داوطلب و یا خواهان یکی از اعمال جراحی زیر باشید:

•  آنژیوپلاستی و قراردادن استنت: در این شیوه، پزشک شما، یک لوله بلند و نازک (کاتاتر)، را وارد بخش وناحیه انسدادیافته یا تنگ و باریک شده سرخرگ شما می‌نماید. سپس کاتاتر دوم، که بر نوک آن یک بالون بدون باد قرار دارد، از میان کاتاتر به سمت ناحیه تنگ و باریک شده عبور می‌کند. سپس بالون پرباد شده، و رسوبات دیواره سرخرگ‌های شما را متراکم و به‌هم فشرده می‌نماید. معمولاً یک لوله روزنه‌دار(استنت)، برای کمک به بازنگاه داشته‌شدن سرخرگ، درون سرخرگ قرار داده می‌شود.

•  اندارترکتومی: در بعضی از موارد، رسوبات چربی باید از دیواره سرخرگ‌های تنگ و باریک شده با کمک عمل جراحی، برطرف گردند. وقتی که این عمل جراحی بر روی سرخرگ‌های گردن شما (سرخرگ کاروتید)، انجام گردد، به این عمل اندارترکتومی کاروتید می‌گویند.

•  درمان ترومبولیتیک: اگر شما سرخرگی دارید که به واسطه یک لخته خون، مسدود گردیده، ممکن است پزشکتان از یک داروی حل کننده لخته، برای شکستن و خرد کردن آن استفاده نماید.

• جراحی بای‌پس: ممکن است پزشکتان با استفاده از یک رگ از سایر نواحی بدن شما و یا یک لوله که از فابریک (بافت) مصنوعی ساخته شده، برای ایجاد یک بای‌پس (گذرگاه فرعی) پیوندی استفاده کند. این امر اجازه می‌دهد که خون دورادور سرخرگ انسدادیافته و یا تنگ و باریک شده جریان پیدا کند.

درمان دارویی

تغییرات در شیوه زندگی و اصلاح آن ، مثل خوردن غذاهای سالم و ورزش کردن، اغلب بهترین درمان برای آترواسکلروزیس هستند. اما گاهی اوقات، دارودرمانی یا اعمال جراحی، نیز ممکن است توصیه شود. داروهای مختلفی می‌توانند تاثیرات آترواسکلروز را کند کرده و حتی در بعضی مواقع نیز آن را از بین ببرند. در اینجا، از بعضی از انتخاب‌های رایج و شایع نام می‌بریم:

• داروهای کلسترول: این داروها به صورت تهاجمی برای پایین‌آوردن کلسترول LDL، یعنی لیپوپروتئین با دانسیته پایین، که همان کلسترول نوع بد است، عمل می‌کنند و می‌توانند ساخت رسوبات چربی را در سرخرگ‌های شما، آرام یا متوقف کرده یا حتی از بین ببرند و ممکن است همچنین میزان کلسترول HDL، یعنی لیپوپروتئین با دانسیته بالا، که همان کلسترول نوع خوب است را بالا ببرد. پزشکتان می‌تواند از دسته داروهای کلسترول، داروهای شناخته‌شده‌ای از خانواده استاتین‌ها و فیبرات‌ها را انتخاب نماید.

• داروهای ضد پلاکت: ممکن است پزشکتان جهت کاهش احتمال تجمع پلاکت‌ها در سرخرگ‌های تنگ و باریک شده و عدم تشکیل لخته خونی که باعث انسداد بیشتر می گردد، داروهای ضد پلاکت تجویز نماید، مانند آسپرین،.

• داروهای بتابلاکر: این داروها عموماً برای بیماری‌های عروق کرونری (قلبی)، به کار می‌روند. آنها ضربان قلب و فشارخون شما را پایین‌تر آورده، بار اضافی بر روی قلب را کاهش داده، و اغلب موجب تسکین علائم و نشانه‌های درد سینه می‌گردند. بتابلاکرها، همچنین احتمال خطر بروز حملات قلبی و مشکلات ریتم قلبی را کاهش می‌دهند.

• بازدارنده‌های آنزیم  تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE): این داروها ممکن است  به کند نمودن پیشرفت آترواسکلروز، از طریق پایین آوردن فشارخون و ارائه سایر نتایج و تاثیرات سودمند بر روی سرخرگ‌های شما، کمک کنند. همچنین، بازدارنده‌های ACE می‌توانند احتمال خطر حملات قلبی عودکننده و یا بازگشت‌کننده را کاهش دهند.

• مسدودکننده‌های (بلاکرهای) کانال کلسیمی: این نوع از داروها، فشار خون را پایین می‌آورند، و گاهی اوقات در درمان آنژین قلبی به کار می‌روند.

•  قرص‌های مدر (دیورتیک‌ها): فشارخون بالا، عامل خطر بزرگی در ابتلاء به بیماری آترواسکلروز به حساب می‌آید. دیورتیک‌ها، فشارخون را پایین می‌آورند.

• سایر داروها: ممکن است پزشکتان برخی از داروها را جهت کنترل  بعضی از عوامل خطر خاص در آترواسکلروز، مثل دیابت، توصیه نماید. گاهی‌ اوقات، داروهای به خصوص و ویژه‌ای جهت درمان علائم و نشانه‌های آترواسکلروز، مثل درد پا هنگام ورزش و فعالیت بدنی، تجویز می‌گردد.

اصلاح شیوه زندگی

تغییر در شیوه زندگی و اصلاح آن می‌تواند به شما جهت جلوگیری و یا کاهش پیشرفت روند آترواسکلروزیس، کمک نماید:

• ترک سیگار: سیگار کشیدن سرخرگ‌های شما را خراب کرده و به آنها آسیب می‌رساند. اگر شما سیگار می‌کشید، قطع آن بهترین راه جهت توقف در پیشرفت آترواسکلروز و کاهش احتمال خطر بروز عوارض آن است.

•  ورزش و فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند ماهیچه‌های شما را مقید گرداند تا از اکسیژن،  بهتر و موثرتر استفاده نماید. همچنین فعالیت بدنی می‌تواند جریان خون را بهبود بخشد و توسعه و تکامل عروق خونی جدیدی را که تشکیل یک گذرگاه فرعی طبیعی، دورادور محل انسداد می‌دهند ، ارتقاء دهد (عروق عرضی). همچنین ورزش به پایین‌آوردن فشار خون و کاهش احتمال خطر بروز دیابت کمک می‌کند.

به‌طور ایده‌آل، شما باید 30 تا 60 دقیقه ورزش و فعالیت بدنی، آن‌هم در بیشتر روزهای هفته انجام دهید. اگر نمی‌توانید در یک جلسه به این اندازه ورزش کنید، سعی کنید آن را به دوره‌های زمانی 10 دقیقه‌ای تقسیم نمایید. شما می‌توانید از پله‌ها به جای آسانسور استفاده کنید، یا در هنگام تماشای تلویزیون چند حرکت ورزشی (درازنشست) انجام دهید.

•  از مواد غذایی سالم استفاده کنید: یک رژیم غذایی سالم از لحاظ قلبی، بر پایه مصرف میوه‌ها، سبزی‌ها، دانه‌های کامل و نیز چربی اشباع پایین، کلسترول کم، و سدیم کم می‌باشد، که می‌تواند به شما کمک کند تا وزن،  فشار خون، کلسترول و قند خون خود را کنترل نمایید. سعی به جایگزین نمودن نان‌های تهیه شده از دانه‌های کامل (سبوس‌دار)، به جای نان‌های سفید داشته باشید. همچنین سعی کنید به عنوان میان‌وعده از سیب، موز، و یا تکه‌های هویج استفاده نمایید، و برچسب‌های تغذیه‎‌ای روی مواد غذایی را جهت کنترل مقدار نمک و چربی مورد مصرف خود مطالعه کنید.

• وزن اضافی خود را از دست داده، و وزن سالم و مناسب خود را به‌دست آورده و آن را حفظ نمایید: اگر شما دچار اضافه وزن هستید، از دست دادن مقداری از وزن، مثلا 5 تا 10 پوند تقریبا معادل 5 تا 10 کیلوگرم، می‌تواند به کاهش احتمال خطر فشارخون بالا و کلسترول بالا، کمک نماید که این دو از عوامل خطر اصلی بروز آترواسکلروزیس هستند. از دست دادن وزن، به کاهش احتمال خطر بروز دیابت و یا کنترل عوارض آن، در صورتیکه از پیش مبتلا به دیابت بوده‌اید، کمک می‌کند.

• مدیریت استرس: استرس خود را تا حد امکان کاهش دهید. از روش‌های سالم مدیریت استرس مثل شل کردن عضلات، و تنفس عمیق استفاده نمایید.

اگر شما کلسترول بالا، فشارخون بالا، دیابت، و یا بیماری مزمن دیگری دارید، با پزشک خود جهت مدیریت این وضعیت و عارضه، و ارتقاء سطح سلامت کلی خود همکاری نمایید.

درمان جایگزین

درمان های جایگزین:

به نظر می‌رسد که بعضی از مواد غذایی و مکمل‌های گیاهی، می‌توانند به کاهش سطح کلسترول بالا، فشارخون بالا، که  دو عامل خطر اصلی، در بروز بیماری آترواسکلروز هستند، کمک کنند. طبق صلاحدید و تاییدیه پزشکتان، این مکمل‌ها و محصولات را در نظر بگیرید:

• آلفا- لینولنیک اسید (ALA)
• کنگرفرنگی
•  جو
•  بتا-سیتوسترول (در مکمل‌های خوراکی و بعضی از انواع مارگارین‌ مثل پرومایس اکتیو یافت می‌شود.)
•  Blond psylium (که در دانه‌های سبوس‌دار و محصولاتی مانند متاموسیل یافت می‌شود.)
•  کلسیم
• کاکائو
• روغن کبد ماهی کاد
• کوآنزیم  Q10
•  سیر
•  سبوس جودوسر (که در جودوسر کامل و جو کامل پیدا می‌شود.)
•  اسیدهای چرب امگا 3
•  سیتوستانول (در مکمل‌های خوراکی و بعضی از انواع مارگارین مثل بنکول یافت می‌شود.)

قبل از افزودن هر کدام از این مکمل‌ها به پروسه درمانی آترواسکلروز خود، با پزشک خود صحبت کنید. بعضی از انواع مکمل‌ها، با داروهای مورد استفاده شما تداخل ایجاد کرده، و موجب بروز عوارض جانبی زیانباری می‌شوند.

همچنین می‌توانید از روش‌های تمدد اعصاب، مثل یوگا، یا تنفس عمیق، جهت کمک به آرامش خود و کاهش سطح استرس و فشار روانی در خود، استفاده کنید. این تمرینات می‌تواند موقتاً فشارخون شما و نیز احتمال خطر ایجاد و گسترش بیماری آترواسکلروز را در شما کاهش دهد.

پیشگیری

همان تغییرات در سبک زندگی به شیوه سالم که در درمان آترواسکلروز توصیه شده بود، می‌‌تواند به پیشگیری از این بیماری نیز کمک نماید. این موارد عبارتند از:

• ترک سیگار
• خوردن غذاهای سالم
•  ورزش و فعالیت بدنی منظم
•  حفظ وزن سلامت و مناسب

فقط به یاد داشته باشید برای تغییر در سبک زندگی، یک گام در یک زمان مشخص برداشته، و سپس به خاطر بسپارید چه تغییرات دیگری در سبک زندگی شما در طولانی مدت قابل کنترل و اداره خواهد بود.