زوال عقل (دمانس)Dementia

عوامل خطر

بسیاری از فاکتورها می توانند نهایتاً منجر به دمانس شوند. بسیاری از فاکتورها از جمله سن قابل تغییر نیست. سایر عوامل برای کاهش خطر باید مد نظر قرار بگیرند.

عوامل خطری که قابل تغییر نیستند
•    سن. با افزایش سن به ویژه پس از 65 سالگی، خطر بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و چندین نوع دیگر از دمانس به آهستگی افزایش می یابد. با این حال دمانس جزء طبیعی پیری به شمار نمی آید و حتی ممکن است در افراد جوانتر نیز رخ دهد.

•    سابقه فامیلی. اگر سابقه خانوادگی دمانس دارید، بیشتر در معرض خطر این بیماری هستید. با این حال، بسیاری از افراد با تاریخچه خانوادگی هیچ گاه دچار این علائم نمی شوند و بسیاری از افراد بدون سابقه فامیلی مبتلا می شوند.

اگر دچار جهش های ژنتیکی خاصی هستید بیشتر در معرض خطر دمانس قرار دارید.آزمایشاتی برای تعیین وجود این جهش های ژنتیکی در دسترس است.

•    سندرم داون. در میانسالی، بسیاری از افراد مبتلا به سندرم داون دچار پلاک و گره های مغزی می شوند که با بیماری آلزایمر در ارتباط است. بسیاری از آنها دچار دمانس می شوند.

عوامل خطری که قابل تغییر هستند
ممکن است بتوانید برای کنترل عوامل خطر دمانس گام هایی بردارید:
•    مصرف زیاد الکل. افرادی که مقادیر زیادی الکل استفاده می کنند در معرض خطر بیشتری برای دمانس قرار دارند.

•    آترواسکلروز. این نوع از تجمع چربی و سایر مواد در دیواره شریان ها (پلاک) می تواند جریان خون مغزی را کاهش دهد و منجر به سکته گردد. کاهش جریان خون به مغز می تواند در دمانس عروقی هم نقش داشته باشد. برخی مطالعات ارتباط بین بیماری های عروق خونی و آلزایمر را نشان داده اند.

•    فشارخون. فشار خون بالا یا پایین می تواند خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهد.

•    کلسترول. اگر سطح کلسترول LDL شما بالاست ممکن است خطر ابتلا به دمانس عروقی یا بیماری آلزایمر در شما افزایش یابد. نحوه اثر کلسترول بر دمانس همچنان تحت بررسی است.

•    افسردگی. اگرچه این امر هنوز به خوبی شناخته شده نیست اما افسردگی به ویژه در مردان می تواند نشانه ای برای ایجاد دمانس باشد.

•    دیابت. اگر مبتلا به دیابت هستید خطر بیماری آلزایمر و دمانس عروقی در شما افزایش می یابد.

•    سطح بالای استروژن. خانم هایی که پس از یائسگی استروژن و پروژسترون دریافت می کنند بیشتر در معرض خطر دمانس قرار دارند.

•    هموسیستئین بالای خون. افزایش سطح هموسیستئین، نوعی اسید آمینه تولید شده در بدن، می تواند خطر ابتلا به دمانس عروقی را بالا ببرد.

•    چاقی. داشتن اضافه وزن و چاقی در دوران بزرگسالی می تواند خطر دمانس را در پیری افزایش یابد.

•    سیگار. سیگار می تواند خطر دمانس و بیماری های عروقی را افزایش دهد.

عوارض

دمانس می تواند بر عملکرد بسیاری از سیستم های بدن و بنابراین توانایی انجام وظایف روزانه اثرگذار باشد. دمانس می تواند به مشکلات پیچیده ای منجر شود، از جمله:

•    تغذیه نامناسب. بسیاری از افراد مبتلا به دمانس نهایتاً دست از خوردن و آشامیدن می کشند. آنها خوردن و آشامیدن را فراموش می کنند. تغییرات در زمان وعده ها یا سر و صدای مزاحم در محیط می تواند بر خوردن یا نخوردن بیماران مؤثر باشد.

اغلب اوقات، دمانس پیشرفته می تواند منجر به از دست دادن کنترل عضلات مخصوص جویدن و بلعیدن شود. این امر می تواند منجر به افزایش خطر خفگی یا آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) شود. اگر این اتفاق رخ دهد، راه تنفس بسته شده و پنومونی (عفونت ریه) بروز می کند. همچنین ممکن است احساس گرسنگی و میل به غذا خوردن از بین برود. افسردگی، عوارض جانبی داروها، یبوست و سایر مشکلات می تواند میل به غذا را در فرد کاهش دهد.

•    کاهش بهداشت. در مراحل متوسط تا شدید دمانس، بیمار نهایتاً توانایی و استقلال کامل در انجام وظایف روزانه را از دست می دهد. ممکن است توانایی استحمام، لباس پوشیدن، شانه کردن موها یا مسواک کردن دندانها و استفاده از دستشویی به تنهایی کاهش یابد.

•    مشکل در مصرف داروها. از آنجایی که حافظه بیمار دچار نقص می شود، یادآوری مصرف صحیح داروها به میزان مشخص و در ساعت معین مشکل می شود.

•    کاهش سلامت عاطفی. دمانس رفتار و شخصیت فرد را تغییر می دهد. برخی از این تغییرات می تواند ناشی از تخریب های واقعی در مغز باشد، درحالیکه سایر تغییرات رفتاری و شخصیتی بخاطر عکس العمل های عاطفی برای مقابله با این تغییرات در مغز است.دمانس می تواند منجر به افسردگی، عصبانیت، گیجی، خستگی، اضطراب، فقدان خویشتنداری و سردرگمی شود.

•    مشکل در برقراری ارتباط. همزمان که دمانس پیشرفت می کند ممکن است توانایی به یاد آوردن نام افراد و اشیاء کاهش یابد و برقراری ارتباط با سایرین و درک آنها مشکل گردد. مشکل در برقراری ارتباط می تواند منجر به احساس پریشانی، تنهایی و افسردگی شود.

•    هذیان و توهم. ممکن است بیمار دچار توهم شود که در آن افکار نادرست درباره سایرین یا در خصوص یک موقعیت در ذهن آنها ایجاد می شود. برخی افراد، به ویژه آنهایی که دچار دمانس اجسام لویی هستند، ممکن است دچار توهم های بینایی شوند.

•    اختلالات خواب. ممکن است بیمار با خوابیدن مشکل پیدا کند، مثلاً صبح زود از خواب بیدار شود. برخی مبتلایان دچار سندرم پای بی قرار یا خواب با حرکات سریع چشم (REM) می شوند که می تواند با خواب آنها تداخل پیدا کند.

•    چالش های ایمنی. از آنجایی که ظرفیت تصمیم گیری و حل مشکل کاهش می یابد، برخی موقعیت های روزانه می تواند مستلزم مسائل ایمنی باشد، مثل رانندگی، پخت و پز، افتادن، گم شدن و حل مشکلات.

زمان مراجعه به پزشک

اگر شما یا فردی از اطرافیان شما دچار مشکلات حافظه یا سایر علائم دمانس هستید، باید به پزشک مراجعه نمایید. برخی از بیماری های قابل درمان می توانند سبب علائم دمانس شوند لذا تعیین علت اصلی دمانس توسط پزشک اهمیت بسزایی دارد.

بیماری آلزایمر و چندین نوع دیگر از دمانس با گذشت زمان تشدید می شوند. تشخیص زود هنگام سبب می شود زمان کافی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری داشته باشید.

روش های تشخیصی

روش های تشخیصی:

کاهش حافظه و سایر علائم دمانس علل بسیاری دارند، لذا تشخیص دمانس و سایر بیماری های مرتبط می تواند چالش برانگیز باشد و نیازمند جلسات متعددی است. برای تشخیص بیماری، پزشک تاریخچه پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و معاینات بالینی را انجام می دهد. ممکن است پزشک تست هایی را برای تشخیص دمانس و رد سایر بیماری ها تجویز کند:

•    تست های شناختی و نورولوژیکی
در این تست ها، پزشک عملکرد شناختی یا تفکر را ارزیابی می کند. بعضی تست ها مهارت های تفکر از جمله حافظه، مکان و موقعیت، استدلال و قضاوت، مهارت های گفتاری و توجه را اندازه می گیرند. پزشکان از این تست ها برای تعیین اینکه آیا فرد مبتلا به دمانس است یا خیر، بررسی شدت بیماری و تعیین بخش های دیده مغز استفاده می کند.

•    اسکن های مغزی
ممکن است پزشکان اسکن های مغزی از قبیل CT اسکن یا MRI را به منظور بررسی شواهدی از سکته یا خونریزی و نیز رد کردن احتمال تومور توصیه کنند.

•    تست های آزمایشگاهی
تست های ساده خون می تواند احتمال مشکلاتی از جمله کمبود ویتامین B12 یا کم کاری تیروئید را که بر عملکرد مغزی اثر می گذارد را رد کند.

•    ارزیابی روانی
ممکن است به متخصص سلامت روان (روان شناس یا روانپزشک) ارجاع داده شوید تا افسردگی یا سایر بیماری های روانی که در ایجاد علائم شما نقش دارد، بررسی شود.

روش های درمانی:

اکثر انواع دمانس غیرقابل درمان است. با این حال، پزشکان به کنترل علائم شما کمک خواهند کرد. درمان علائم دمانس می تواند به کاهش یا آهسته شدن علائم شما کمک کند:

•    کار درمانی. ممکن است پزشک برای کمک به شما برای تطابق زندگی با دمانس، کار درمانی را توصیه کند. پزشک می تواند به شما رفتارهایی برای مقابله آموزش داده یا رویکردهایی جهت تطابق با تغییر شرایط زندگی را توصیه کند.

•    اصلاح محیط. کاهش بی نظمی و صداهای مزاحم در محیط می تواند تمرکز و عملکرد بیماران مبتلا به دمانس را بهبود بخشد. همچنین می تواند گیجی و خستگی را کاهش دهد.

•    اصلاح پاسخ ها. پاسخ پرستار به رفتارهای بیمار می تواند مشکلاتی از جمله آشفتگی را تشدید نماید. بهترین کار پرهیز از اصلاح و آزمودن بیمار مبتلا به دمانس است. اطمینان بخشی به بیمار و اعتبار دادن به نگرانی های وی بیشتر مشکلات را کاهش می دهد.

•    اصلاح وظایف. باید وظایف و کارها به چند بخش کوچک تقسیم شده و بر انجام آنها و نه شکست در آنها تمرکز شود. بیان دستورالعمل و ساختار کار نیز می تواند به کاهش گیجی در این بیماران کمک کند.

درمان دارویی

•    مهارکننده های کولین استراز. این داروها شامل دونپزین، ریواستیگمین و گالانتامین با افزایش سطح پیام رسان های شیمیایی درگیر در حافظه و امر قضاوت عمل می کنند.

عوارض جانبی آنها شامل تهوع، استفراغ و اسهال است. اگرچه این داروها عمدتاً برای درمان بیماری آلزایمر استفاده می شوند اما در درمان دمانس عروقی، پارکینسون و دمانس اجسام عروقی نیز بکار می روند.

•    ممانتین. این دارو با تنظیم فعالیت گلوتامات عمل می کند. گلوتامات پیام رسان شیمیایی دیگری است که در عملکردهای مغزی مثل حافظه و یادگیری نقش دارد. عارضه جانبی رایج آن سرگیجه است. برخی تحقیقات نشان داده اند ترکیب ممانتین و مهارکننده های کولین استراز می تواند نتایج مفیدی در پی داشته باشد.

•    سایر داروها. مکن است پزشک داروهای دیگری را برای درمان سایر علائم و مشکلات از جمله اختلالات خواب تجویز نماید.

اصلاح شیوه زندگی

علائم و مشکلات رفتاری بیماران مبتلا به دمانس در طول زمان پیشرفت می کند. لازم است پرستار با رعایت توصیه های زیر شخص را کمک نماید:

•    ارتقای ارتباطات. در زمانی که با شخصی صحبت می کنید که دوستش دارید، ارتباط چشمی را حفظ کنید. به آهستگی و با جملات کوتاه سخن بگویید و در پاسخ گویی عجله نکنید. در یک زمان تنها یک نظر داده یا یک دستورالعمل را بیان کنید. از ایما و اشاره استفاه کنید برای مثال شیء مد نظر را با دست نشان دهید.

•    بیمار را به ورزش و فعالیت تشویق کنید. ورزش برای تمام افراد و نیز مبتلایان به دمانس مفید است. مزیت اصلی ورزش کردن تقویت عضلات و سلامت قلب و عروقی است. همچنین برخی تحقیقات نشان داده است فعالیت بدنی می تواند پیشرفت اختلال عملکرد شناختی و تفکر را آهسته نماید. علاوه بر این فعالیت می تواند علائم افسردگی را کاهش داده و به حفظ مهارت های حرکتی و ایجاد آرامش کمک نماید.

•    بیمار را به شرکت در بازی و فعالیت های فکری تشویق نمایید. شرکت کردن در بازی ها و انجام پازل های فکری و سایر فعالیت هایی که نیازمند تفکر هستند می تواند روند کاهش حافظه را آهسته تر کند.

•    نکات لازم را برای شب ها رعایت کنید. معمولاً رفتارها در شب تشدید می شوند. سعی کنید پیش از خواب روندی را ایجاد نمایید که طی آن بیمار به دور از سر و صدا و تلویزیون باشد، وعده شام حتماً داشته باشد و در کنار اعضای خانواده شام میل شود. برای پیشگیری از گم کردن مکان بهتر است چراغ خواب ها روشن باشد.

مصرف کافئین در طول روز کاهش یابد، خواب وسط روز ترک شود و بر انجام فعالیت بدنی در طی روز تأکید شود تا از بی خوابی شبانه جلوگیری گردد.

•    بیمار را تشویق کنید همراه خود تقویم داشته باشد. همراه داشتن تقویم به شخص کمک می کند، وقایع و مناسبت های پیش رو، فعالیت های روزانه و زمان بندی داروها را بخاطر داشته باشد.

•    برای آینده برنامه ریزی کنید. برنامه ای برای بیمار داشته باشید که اهداف درمانی وی در آن مشخص شده باشد. گروه های حمایتی، مشاورین حقوقی، اعضای خانواده و سایرین می توانند به شما کمک کنند. باید مسائل مالی، ایمنی و نگرانی های روزمره و نیز گزینه های مراقبت بلند مدت را در نظر داشته باشید.

درمان جایگزین

درمان های جایگزین:

چندین مکمل رژیمی، درمان و داروهای گیاهی برای مبتلایان به دمانس مورد بررسی قرار گرفته اند. برخی از آنها می تواند مفید واقع شود.

حمایت و پشتیبانی:

علائم بیماری در مبتلایان به دمانس با خستگی و یا اضطراب تشدید می شود. تکنیک های زیر می تواند به کاهش آشفتگی و افزایش آرامش در این بیماران کمک نماید:

•    موسیقی درمانی که شامل گوش دادن به موسیقی های آرامبخش است.
•    نگهداری از حیوانات که شامل نگهداری از حیوانات و یا مشاهده آنها است که خلق و خو و رفتار را در مبتلایان به دمانس بهبود می بخشد.
•    رایحه درمانی که در آن از روغن گیاهان معطر استفاده می شود.
•    ماساژ درمانی

تشخیص دمانس می تواند برای بیمار و اطرافیان وی سخت و ناراحت کننده باشد. برای اطمینان از اینکه بیمار و اطرافیان وی برای مقابله با شرایط پیش آمده و در حال تغییر آمادگی لازم را دارند یا خیر، باید جزئیات بیشتری را مد نظر قرار داد.

مراقبت و حمایت از بیماران

در طول بیماری ممکن است فرد طیف وسیعی از احساسات را تجربه نماید. در این جا پیشنهاداتی بیان می شود که به بیمار برای مقابله با شرایط کمک می کند:
•    تا حد امکان درباره کاهش حافظه، دمانس و بیماری آلزایمر مطالعه نمایید.
•    احساسات خود را در خصوص ابتلا به دمانس یادداشت نمایید.
•    به گروه های حمایتی محلی بپیوندید.
•    از مشورت های فردی یا خانوادگی استفاده نمایید.
•    با یک فرد مذهبی یا شخصی صحبت نمایید که می تواند به شما برای رفع نیازهای روانی کمک کند.
•    در فعالیت های ورزشی و فعالیت های فکری فعال و داوطلب باشید.
•    رابطه خود را با دوستان و اعضای خانواده حفظ کرده و وقت خود را با آنان بگذرانید.
•    در ارتباطات مجازی با افرادی که تجربه ای مشابه با شما داشتند، شرکت نمایید.
•    راه هایی تازه برای بیان افکار خود بیابید، از جمله نقاشی کردن، آواز خواندن یا نوشتن.
•    در تصمیم گیری ها با فرد مطمئنی مشورت نمایید.
•    صبور باشید.

کمک کردن به بیمارن مبتلا به دمانس

شما می توانید با گوش دادن به صحبت های بیمار، اطمینان دادن به وی در خصوص اینکه هنوز وی را دوست دارید، داشتن رفتارهای مثبت و حمایتی و انجام نهایت تلاش برای حفظ جایگاه و شأن بیمار به وی کمک کنید.

حمایت پرستار

پرستاری کردن از مبتلایان به دمانس دارای دو بعد جسمی و عاطفی است. معمولاً پرستار بیمار، همسر یا یکی از اعضای خانواده است. احساس عصبانیت و گناه، خستگی و بی انگیزگی، نگرانی، غم و اندوه و انزوای اجتماعی در بیماران شایع است. اگر شما پرستار بیمار مبتلا به دمانس هستید:
•    از دوستان یا سایر اعضای خانواده بخواهید به شما کمک کنند.
•    از سلامت جسمی، عاطفی و روحی خود مراقبت نمایید.
•    درباره بیماری مطالعه نمایید.
•    از پزشکان، بهیاران و سایر اعضای تیم درمان پرس و جو کنید.
•    به گروه های حمایتی بپیوندید.
•    درباره سرویس های حمایتی در جامعه خود کسب اطلاع کنید که در زمان های معینی در طی هفته می توانند به شما سرویس دهند.

پیشگیری

هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از دمانس وجود ندارد اما اقداماتی وجود دارد که می تواند به شما کمک کند، البته تحقیقات بیشتری نیاز است. انجام کارهای زیر می تواند مفید واقع شود:

•    ذهن خود را فعال نگه دارید. فعالیت های تحریک کننده ذهن، مثل انجام پازل یا جدول و آموزش های فکری می تواند شروع دمانس را به تأخیر انداخته یا به کاهش اثرات آن کمک کند.

•    از نظر جسمی و اجتماعی فعال باشید. فعالیت های فیزیکی و تعاملات اجتماعی می تواند شروع دمانس را به تأخیر انداخته و یا از شدت علائم آن بکاهد.

•    سیگار کشیدن را متوقف کنید. مطالعات بسیاری نشان داده اند که در میانسالی و پیری خطر دمانس و بیماری های عروق خونی افزایش می یابد. ترک سیگار می تواند این خطر را کاهش دهد.

•    فشارخون خود را کاهش دهید. پرفشاری خون می تواند منجر به افزایش خطر انواع دمانس شود. تحقیقات بیشتری جهت تعیین اینکه آیا درمان پرفشاری خون می تواند خطر دمانس را کاهش دهد یا خیر، لازم است.

•    آموزش پیاپی. به نظر می رسد افرادی که زمان بیشتری را به تحصیل اختصاص می دهند، کمتر به مشکلات حافظه و یادگیری مبتلا می شوند حتی اگر دچار ناهنجاری های مغزی شوند.

محققین اعتقاد دارند که آموزش می تواند به تشکیل سلول های عصبی قوی کمک کند که آسیب سلول های عصبی ناشی از بیماری آلزایمر را جبران می کند.

•    از رژیم غذایی سالم پیروی کنید. داشتن یک رژیم غذایی سالم اهمیت بسزایی دارد، رژیم غنی از میوه، سبزیجات و اسیدهای چرب امگا-3 که حاوی ماهی و آجیل است می تواند سلامت عمومی را ارتقاء داده و خطر دمانس را کاهش دهد.