آلزایمرAlzheimer's disease

عوامل خطر

سن
افزایش سن مهمترین عامل خطر شناخته شده در ابتلاء به آلزایمر است. آلزایمر جزئی از روند طبیعی پیر شدن نیست اما خطر ابتلاء به آن با افزایش سن به خصوص پس از 65 سالگی افزایش می یابد. تقریباً نیمی از افراد بالای 85 سال مبتلا به آلزایمر می شوند. افرادی که تغییرات ژنتیکی نادری دارند که آنها را مستعد ابتلاء به آلزایمر می کند اغلب در 40 یا 50 سالگی علائم را تجربه می کنند.
سابقه خانوادگی و وراثت
خطر ابتلاء به آلزایمر در افرادی که یکی از اقوام درجه یک آنها والدین یا خواهر و برادر سابقه ابتلاء داشته اند بیشتر است. دانشمندان موفق به شناسایی جهش هایی در سه ژن شده اند که منجر به ابتلاء فرد به آلزایمر می شود. اما این جهش های ژنتیکی مسئول کمتر از 5 % موارد ابتلاء به آلزایمر هستند. اغلب مکانیسم های ژنتیکی دخیل در بروز آلزایمر هنوز شناخته شده نیست. مهمترین ژن دخیل در ابتلاء به آلزایمر آپولیپوپروتئین e4 می باشد.
جنس
احتمال ابتلاء زنان نسبت به مردان بیشتر است. شاید این بدان علت باشد که میانگین طول عمر زنان بیش از مردان است.

اختلالات شناختی خفیف
افراد مبتلا به اختلالات شناختی خفیف (MCI) افرادی هستند که مشکل حافظه دارند یا کارایی شناختی آنها بیش از آنچه برای سن شان انتظار می رود کاهش یافته است اما به حدی نیست که به عنوان فرد دارای زوال عقل در نظر گرفته شود. در این افراد خطر ابتلاء به دمانس یا زوال عقل افزایش می یابد اما قطعی نیست. در این شرایط اقدام به موقع برای در پیش گرفتن الگوی زندگی سالم و راهکارهایی برای جبران کمبود حافظه می تواند در پیشگیری از ابتلاء به دمانس موثر باشد.

سابقه ضربه سر
افرادی که در گذشته ضربه شدید سر را تجربه کرده اند با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلاء به آلزایمر می باشند.
سبک زندگی و سلامت قلب
هیچ عاملی از شیوه زندگی وجود ندارد که به طور قطعی با خطر ابتلاء به آلزایمر ارتباط داشته باشد. هر چند شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه همان عواملی که فرد را مستعد بیماری های قلبی می کنند، احتمال ابتلاء به آلزایمر را نیز افزایش می دهند. این عوامل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ورزش نکردن
• استعمال دخانیات
• پرفشاری خون
• کلسترول خون بالا
• دیابت کنترل نشده
• رژیم غذایی با میوه و سبزی ناکافی
• عدم فعالیت اجتماعی

این عوامل خطر با دمانس عروقی (نوعی دمانس که باعث آسیب عروق مغزی می شود) نیز مرتبط اند. تلاش برای ارتقاء سلامت قلب با همکاری تیم درمان، احتمالاً در پیشگیری از ابتلاء به آلزایمر و دمانس عروقی مؤثر است.

حفظ فعالیت ذهنی و یادگیری و اشتغال به فعالیت های اجتماعی در تمام طول زندگی:
نتایج حاصل از مطالعات نشان می دهد که بین حفظ کار ذهنی و فعالیت های اجتماعی و ارتباط به آلزایمر ارتباط عکس وجود دارد. عواملی که ممکن است خطر ابتلاء به آلزایمر را کاهش دهند شامل موارد زیر است:

• سطح بالاتر تحصیلات و تحصیلات تکمیلی
• داشتن شغلی پر دغدغه و فعال
• داشتن فعالیت هایی که ذهن را به چالش می کشد مانند مطالعه، بازی کردن، نواختن یک آلت موسیقی
• دارا بودن ارتباطات اجتماعی مداوم

محققان هنوز نمی توانند دقیقاً مکانیسم اثر این عامل را توضیح دهند. یک نظریه مبنی بر این است که به کار گیری ذهن، ارتباطات بین سلول های مغزی را گسترش می دهد که این باعث حفاظت از مغز در برابر تغییرات مسبب آلزایمر می شود. نظریه ای دیگر مبنی بر این است که احتمالاً پی بردن به کاهش قدرت شناختی در افرادی که تحصیل کرده ترند و به طور منظم ذهن خود را تمرین می دهند سخت تر است. نظریه دیگری معتقد است که افراد مبتلا به آلزایمر قبل از شناسایی و پیشرفت بیماری شان تمایل کمتری برای حفظ و پرورش قوای ذهنی خود نشان می دهند.

عوارض

کاهش حافظه، اختلال در قضاوت و دیگر تغییرات شناختی ناشی از آلزایمر ممکن است درمان بیماری های دیگر را در فرد با مشکل مواجه کند. فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است:

• توانایی تشخیص و بیان درد را نداشته باشد. مثلاً درد دندان.
• توانایی تشخیص علائم بیماری های دیگر را نداشته باشد.
• توانایی پیروی از نسخه درمانی تجویز شده را نداشته باشد.
• توانایی توجه به عوارض ناشی از دارو ها و درمان را نداشته باشد.

زمانی که بیماری آلزایمر به مراحل پیشرفته خود می رسد، تغییرات مغز منجر به ایجاد اختلال در کارکرد اندام و فعالیت های جسمانی می شود مانند توانایی بلع، حفظ تعادل، کنترل روده و مثانه. این تغییرات به نوبه خود می توانند فرد را مستعد ابتلاء به دیگر بیماری ها کنند مانند:

• پنومونی و سایر عفونت ها: اشکال در بلع ممکن است سبب آسپیره شدن مواد غذایی یا مایعات به مجاری هوایی و ریه ها شود و منجر به پنومنی (عفونت ریه) گردد. عدم توانایی در کنترل تخلیه مثانه (بی اختیاری ادرار) احتمال دارد فرد را نیازمند استفاده از سوند ادراری نماید که ممکن است منجر به ایجاد عفونت های خطرناک مجاری ادرار شود.

• آسیب های ناشی از زمین خوردن: افراد مبتلا به آلزایمر بسیار مستعد زمین خوردن هستند. زمین خوردن ممکن است منجر به شکستگی شود. به علاوه، زمین خوردن یکی از معمول ترین علل آسیب های شدید سر است.

زمان مراجعه به پزشک

فرد می تواند شخصاً برای مشورت در مورد اختلال حواس و کمبود حافظه اش به پزشک مراجعه کند یا از یکی از بستگانش بخواهد که قرار ملاقاتی را ترتیب دهد. معمولاً پزشک عمومی فرد را به منظور انجام معاینات بیشتر به متخصص مغز و اعصاب ارجاع می دهد.

روش های تشخیصی

روش های تخصصی:

امروزه آزمایشی برای تشخیص ابتلاء به آلزایمر وجود ندارد. پزشک از مجموعه بیانات شما و علائمی که به او شرح داده اید و همچنین اطلاعات حاصل از انجام آزمایشات مختلف در مورد ابتلاء به بیماری قضاوت خواهد نمود. پزشک تقریباً به وضوح می تواند تشخیص دهد که آیا فرد دچار دمانس شده است و آیا این دمانس ناشی از ابتلاء به آلزایمر است یا خیر؟ صحت این تشخیص تنها پس از فوت بیمار و بررسی میکروسکوپیک مغز و مشاهده پلاک ها وساختارهای غیرطبیعی می تواند ثابت شود. پزشکان در حال حاضر برای تمییز دادن آلزایمر از دیگر اختلالات حافظه معمولاً به یکی از آزمایشات زیر اتکا می کنند:

آزمایشات جسمی و نورولوژیکی
پزشک معمولا از طریق معاینه فیزیکی و بررسی کلی سلامت عصبی موارد زیر را بررسی می کند:

• عکس العمل های عصبی (رفلکس ها)
• توان عضلات و قدرت آنها
• توانایی برخاستن از صندلی و راه رفتن در اتاق
• بینایی و شنوایی
• هماهنگی و تطابق
• تعادل

بررسی های آزمایشگاهی
آزمایش خون می تواند به پزشک در تشخیص علل دیگر محتمل در ایجاد فراموشی و گیجی مانند اختلالات تیروئیدی و کمبود ویتامینی کمک کننده باشد.
بررسی وضعیت ذهنی
ممکن است پزشک برای ارزیابی وضعیت ذهنی فرد، حافظه و مهارت های فکری او را بررسی نماید. آزمایشات مختصر و کوتاه مدت وضعیت ذهنی می تواند در عرض 10 دقیق انجام شود.
آزمایشات عصبی
پزشک ممکن است بخواهد به ارزیابی وسیع تر وضعیت ذهنی و فکری بپردازد. انجام آزمایشات مفصل تر عصبی روانی می تواند تا چند ساعت به طول انجامد. این آزمایشات جزئیات دقیق تری از کارکرد ذهنی به وجود می آورند و امکان مقایسه آن را با افراد هم سن و دارای تحصیلات مشابه فراهم می کنند. این آزمایشات به خصوص در مراحل ابتدایی آلزایمر یا دمانس و همچنین در تشخیص الگوهای تغییرات ناشی از انواع مختلف دمانس بسیار کمک کننده اند. از این طریق پزشک می تواند توانایی فرد را در انجام فعالیت های مهم مانند تصمیم گیری های اقتصادی و درمانی تخمین بزند.
تصویربرداری از مغز
امروزه از تصویرهای مغز بیشتر برای تشخیص تغییرات غیرطبیعی مشهود ناشی از بیماری هایی به جز آلزایمرمانند سکته مغزی، ضربه یا تومورکه ممکن است منجر به تغییرات شناختی شوند استفاده می شود. تکنیک های تصویر برداری از مغز شامل موارد زیر است:

• سی تی اسکن: برای انجام سی تی اسکن فرد بر روی یک تخت باریک که در یک تونل کوچک در حرکت است دراز می کشد. اشعه ایکس، از زوایای مختلف به بدن می تابد و اطلاعات حاصل از آن از طریق کامپیوتر به عکس هایی از لایه های مختلف مغز تبدیل می شود.این روش به طور عمده در تشخیص تومورها، سکته مغزی و آسیب های سر به کار می رود.

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی): در ام.آر.آی از امواج رادیویی در یک میدان قوی مغناطیسی استفاده می شود تا یک تصویر از جزئیات مغز به دست آید. در این روش نیز فرد بر روی تخت دراز می کشد و به درون دستگاه ام.آر.آی که مانند یک تونل باریک است انتقال می یابد. تصویربرداری ام.آر.آی بدون درد است اما چون با سر وصدای زیادی همراه است برخی افراد می ترسند یا آزرده می شوند. ام.آر.آی به طور عمده برای تشخیص مشکلاتی که سبب اختلالات شناختی شده است به کار می رود. ام.آر.آی ممکن است در آینده برای اندازه گیری حجم مغز و مشخص نمودن مناطقی از مغز که در اثر آلزایمر دچار انقباض شده است به کار رود.

• توموگرافی پوزیترون (PET): در اسکن PET یک مایع ردیاب با خاصیت رادیواکتیوتی ضعیف مانند نوع خاصی از قند گلوکز به فرد تزریق می شود و جریان این ماده در مغز از بیرون توسط یک اسکنر ردیابی می شود. فعالیت کلی بخش های مختلف مغز از این طریق نشان داده می شود و مشخص می شود که کدام یک از مناطق مغز عملکرد مناسبی ندارد. اسکنر های جدید PET می توانند پلاک های مرتبط در ایجاد آلزایمر را مشخص نمایند.

تست های تشخیصی آینده:

محققین و پزشکان در تلاشند تا ابزارهای تشخیصی جدید و مطمئن تری را برای تشخیص آلزایمر تولید نمایند.  یکی از اهداف مهم آنها تشخیص آلزایمر پیش از وقوع علائم و در مرحله ای که بیماری بیشترین درمان پذیری را توسط داروهای جدید دارد می باشد. این مرحله، مرحله پیش بالینی آلزایمر نام دارد. ابزار های جدید تحت بررسی دارای ویژگی های زیر می باشد:

• رویکردهای جدید برای تصویربرداری از مغز
• تست های توانایی های ذهنی با حساسیت بالاتر
• اندازه گیری پروتئین های ویژه یا الگوهای پروتئینی در خون و مایع نخاعی (شاخص های حیاتی)

این موارد علاوه بر کمک به تشخیص آلزایمر در مراحل اولیه، در تشخیص موثر بودن درمان نیز مفید خواهند بود.

روش های درمانی:

ایجاد فضایی امن و حمایت کننده

یکی از بخش های مهم درمان بیماری آلزایمر ایجاد شرایط مناسب زندگی سازگار با بیماری فرد و نیازهایش می باشد. برای این منظور می توان از توصیه های زیر استفاده نمود:

• جمع نمودن وسایل و مبلمان و فرش های اضافی که منجر به شلوغی و ایجاد مزاحمت می شود.
• نصب نرده و دستگیره های محکم در کنار پله ها و سرویس بهداشتی.
• اطمینان حاصل نمودن از اینکه کفش ها و روفرشی بیمار راحت و محافظت کننده است.
• کاهش دادن تعداد آینه ها: تصویر ها و انعکاس های درون آینه برای افراد مبتلا به آلزایمر گیج کننده و یا حتی ترسناک هستند.

درمان دارویی

داروهای فعلی آلزایمر به بهبود علائم اختلالات حافظه و تغییرات شناختی کمک می کنند. دو نوع مختلف از داروهایی که برای بهبود علائم شناختی به کار می رود وجود دارد که شامل موارد زیر می باشد:

• مهارکننده های کولین استراز: این داروها سطح یک ماده میانجی بین سلولی که در آلزایمر کاهش می یابد را افزایش می دهد. این داروها برای مدتی علائم بیماری را در افراد تا حدی بهبود می بخشد. کولین استرازهایی که به طور معمول تجویز می شوند شامل دونپزیل (donepezil)، گالانتامین (galantamine) و ریوستیگمین (rivastigmine) می باشند. مهمترین عارضه جانبی این داروها شامل اسهال، تهوع و اختلال در خواب می باشد.

• ممانتین (نامندا): این دارو بر شبکه بین سلولی مغزی دیگری تاثیر می گذارد و سرعت پیشرفت علائم را در آلزایمر متوسط تا شدید کاهش می دهد.

اصلاح شیوه زندگی

نتایج تحقیقات در مورد اینکه آیا تغذیه، ورزش و ... می تواند در پیشگیری یا بهبود اختلالات ذهنی موثر باشد یا نه، ضد و نقیض است. اما شیوه زندگی سالم سلامت کلی را بهبود می بخشد بنابراین، در پیش گرفتن یک الگوی زندگی سالم که می تواند شامل موارد زیر باشد مفید به نظر می رسد:

• ورزش منظم: برای سلامتی قلب مفید است و می تواند در پیشگیری از رکود توانایی های ذهنی نیز موثر باشد. همچنین خلق و خو را بهبود می بخشد.
• رژیمی کم چربی و سرشار از میوه ها و سبزیجات: انتخابی دیگر برای سلامت قلب و محافظت از سلامت ذهنی است.
• اسیدهای چرب امگا 3 نیز برای قلب مفیدند: خوردن ماهی های غنی از امگا 3 برای سلامت ذهنی مفید است.
• فعال بودن از نظر اجتماعی و ذهنی باعث می شود فرد رضایتمندی بیشتری از زندگی داشته باشد و به حفظ عملکرد ذهنی کمک می کند.

ورزش:
ورزش منظم جزئی مهم از برنامه سلامتی هر فرد حتی افراد مبتلا به آلزایمر می باشد. فعالیتهایی مثل 30 دقیقه پیاده روی روزانه می تواند به بهبود خلق وخو، سلامتی مفاصل، ماهیچه ها و قلب کمک کند. همچنین ورزش می تواند به خواب راحت و پیشگیری از یبوست کمک کند. در صورتی که بیمار می خواهد بدون همراهی اطرافیان پیاده روی نماید حتماً باید یک برگه شامل هویت و آدرس را به همراه داشته باشد.

آن دسته از بیمارانی که نمی توانند پیاده روی کنند می توانند از دستگاه هایی مانند دوچرخه ثابت و دیگر ابزارهای ورزش نشسته بهره مند شوند یا از برنامه ها، سی دی ها و دی وی دی های ورزشی مناسب برای افراد مسن استفاده کنند.

نکات تغذیه ایی

افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است فراموش کنند که غذا بخورند یا علاقه ای برای تهیه غذا نداشته باشند و یا قادر نباشند غذایی تهیه نمایند که ترکیب سالمی داشته باشد. همچنین ممکن است فراموش کنند که به اندازه کافی مایعات بنوشند که این امر می تواند منجر به بی آب شدن بدن و ایجاد یبوست شود.

توصیه ها:

• تهیه معجون ها و پوره های پرکالری و سالم: می توان با استفاده از مخولوط کن از مواد غذایی مختلف مایعی نرم و کرم مانند تهیه نمود و برای غنی سازی چنین غذاهایی (مانند میلک شیک) از پودر پروتئین که در داروخانه موجود می باشد استفاده نمود.

• آب، آبمیوه و نوشیدنی های سالم دیگر: باید اطمینان حاصل نمود که بیمار حداقل چند لیوان مایعات در روز می نوشد. از نوشیدنی هایی که حاوی کافئین هستند باید اجتناب شود چرا که ممکن است منجر به ناآرامی یا تکرر ادرار شود و یا خواب بیمار را دچار اختلال نماید.

• مواد غذایی و ترکیبات مکملی در بازار موجود است که ادعا  می کنند باعث بهبود و درمان آلزایمر می شود که مورد تائید سازمان دارو و غذا نمی باشد چرا که شواهد محکمی برای اثبات اثر آنها یا امن بودن آنها برای سلامتی در دست نمی باشد.

درمان جایگزین

درمان های جایگزین:

دارو های گیاهی، ویتامین ها و مکمل های مختلفی وجود دارد که ادعا می کنند برای حفاظت از سلامت ذهنی، پیشگیری و یا به تأخیر انداختن آلزایمر مفیدند. سازمان سلامت ملی آمریکا اعلام کرده است که مصرف ویتامین B ،C ،E، فولیک اسید یا بتاکاروتن بیش از مقدار مورد نیاز هیچ اثر محافظت کننده مفیدی در رابطه با این بیماری ندارد.
اسیدهای چرب امگا 3:
سازمان سلامت ملی آمریکا اعلام کرده است که اسیدهای چرب امگا 3 موجود در روغن ماهی به احتمال قوی می توانند در پیشگیری از رکود توانایی های ذهنی نقش داشته باشند.
ویتامین E:
برخی از پزشکان بر اساس برخی مطالعات که نشان می دادند ویتامین E می تواند ناتوانی در انجام کارهای روزانه را به تأخیر بیندازد به بیماران مبتلا به آلزایمر ویتامین E تجویز می نمایند. از آنجا که مطالعات دیگر حاکی از آن است که مصرف ویتامین E احتمال مرگ ناگهانی را افزایش می دهد هیچ فردی نباید خود سرانه و بدون تجویز پزشک از این مکمل ویتامینی استفاده نماید.

عصاره جینکو (Ginkgo):
جینکو عصاره ای گیاهی است که ادعا می شود حاوی ترکیباتی است که ممکن است برای آلزایمر مفید باشد. تعداد کثیری از مطالعات نشان داده است که جینکو هیچ تأثیر پیشگیری کننده یا به تأخیر اندازنده آلزایمر ندارد.

این گونه مکمل ها ممکن است با داروها تداخل کنند. فرد باید در مورد مصرف آنها حتماً با پزشک معالجش مشورت نماید و در مورد خطرات احتمالی و فواید آنها اطمینان حاصل کند.

حمایت و پشتیبانی:

افراد مبتلا به آلزایمر ملقمه ای از احساسات گیجی، ترس، خشم، یأس، تردید، غم و افسردگی را تجربه می نمایند. فردی که می خواهد از این بیماران مراقبت نماید باید با گوش کردن به حرف های بیمار او را برای سازگاری با بیماری اش آماده کند و به او اطمینان دهد که با وجود بیماری اش هنوز می تواند از زندگی لذت ببرد و به او کمک کند عزت نفس اش را حفظ نماید. فضای آرام و دور از تنش خانه می تواند بدخلقی های بیمار را بهبود بخشد. موقعیت های جدید، سر وصدا، افراد متعدد، اصرار و تحت فشار قرار دادن بیمار برای به یاد آوردن یا انجام فعالیت های پیچیده ممکن است در بیمار اضطراب ایجاد نماید که در این صورت رکود توانایی ذهنی بیمار بیشتر می شود.
توصیه هایی برای حفظ سلامتی مراقبین بیمار:

مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر نیازمند صرف هزینه جسمی و احساسی است. احساس خشم، گناه، استرس، ناامیدی، نگرانی، غم و انزوا در این افرادی که از بیماران مبتلا به آلزایمر مراقبت می نمایند معمول است. مراقبت از بیمار حتی ممکن است سلامتی جسمی مراقبین را به خطر بیندازد. بنابراین مراقبین باید به خاطر خود و بیمارشان حتماً مراقب سلامتی خود باشند. به طور مثال می توانند توصیه های زیر را در نظر داشته باشند:

• مطالعه هر چه بیشتر در مورد بیماری آلزایمر.
• مشورت خواستن از افراد مختلف مانند پزشکان و اعضای تیم درمان.
• کمک خواستن از دوستان، اعضای خانواده در مواقع نیاز.
• در نظر گرفتن اوقات استراحت و تفریح به طور روزانه.
• وقت گذراندن در جمع دوستان.
• مراقبت از سلامتی و انجام معاینات منظم توسط پزشک، خوردن غذاهای سالم و ورزش منظم.
• شرکت کردن در انجمن های حمایتی.

پیشگیری

در حال حاضر هیچ شیوه اثبات شده ای برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر وجود ندارد اما تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد. تنها توصیه ای که در این زمینه تا حد زیادی می توان به آن اعتماد کرد این است که با کاهش دادن خطر ابتلاء به بیماری های قلبی می توان خطر ابتلاء به آلزایمر را نیز کاهش داد. چرا که بسیاری از عواملی که احتمال ابتلاء به بیماری قلبی را افزایش می دهند، احتمال ابتلاء به آلزایمر و دمانس عروق مغزی را نیز افزایش می دهند. مهمترین این عوامل عبارتند از: فشارخون بالا، کلسترول خون بالا، اضافه وزن و دیابت. بنابراین فعالیت ورزشی، رژیم غذایی سالم، فعال بودن از نظر اجتماعی و انجام فعالیت های ذهنی می تواند در این زمینه قابل توصیه باشد.