شیمی درمانی برای سرطان پستانChemotherapy for breast cancer

عوارض جانبی شیمی درمانی به دلیل تفاوت در نوع و دوز داروهای مورد استفاده و واکنش خاص بدن هر فرد نسبت به این داروها، در افراد مختلف متفاوت است. بسیاری از عوارض جانبی شیمی درمانی موقتی بوده و پس از یک بار شیمی درمانی فروکش خواهند کرد. اما در برخی موارد، شیمی درمانی می تواند عوارض طولانی مدت یا حتی دائمی داشته باشد.

داروهای شیمی درمانی در طی فرآیند از بین بردن سلول های سرطانی، ممکن است به سایر سلول های سالم بدن که با سرعت بالا تقسیم می شوند نیز آسیب بزنند مانند سلول های فولیکول های مو، مغز استخوان و دستگاه گوارش. نتایج این آسیب عبارتند از:
• ریزش مو
• کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• زخم های دهانی
• خستگی (به دلیل کاهش تعداد گلبول های قرمز خون)
• افزایش خطر کبودی و خونریزی (به دلیل کاهش تعداد پلاکت های خون که به انعقاد خون کمک می کنند)
• افزایش آسیب پذیری نسبت به عفونت (به دلیل کاهش تعداد گلبول های سفید خون که به مقابله با عفونت کمک می کنند)
• آسیب به قلب
• آسیب به اعصاب

برخی داروها وجود دارند که به کاهش تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی کمک می کنند. همچنین در برخی موارد پزشکان می توانند دوز و زمان مصرف داروهای شیمی درمانی را به نحوی تنظیم کنند که عوارض جانبی شیمی درمانی به حداقل برسد.

اگر شیمی درمانی به سلول های مقابله کننده با عفونت در بدن شما آسیب بزند، پزشک ممکن است دوز داروی شیمی درمانی را تغییر دهد یا داروهایی را تجویز کند که به بهبود سریع مغز استخوان کمک کنند. بیشتر عوارض جانبی شیمی درمانی کوتاه مدت هستند و خیلی طول نمی کشند.

عوارض جانبی طولانی مدت

برخی از داروهای شیمی درمانی دارای عوارض جانبی طولانی مدت شامل موارد زیر هستند:
• نازایی. یکی از عوارض جانبی احتمالی که ممکن است غیرقابل درمان باشد، نازایی است. برخی از داروهای ضدسرطان به تخمدان ها آسیب می زنند. این داروها می توانند باعث ایجاد علایم یائسگی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن شوند. دوره های قاعدگی ممکن است نامنظم شده یا متوقف شود(آمنوره). اگر تخمک گذاری قطع شود، بارداری غیرممکن خواهد بود.

اگر قاعدگی های شما ادامه دارد شما حتی در طول درمان، امکان باردارشدن دارید. اما به دلیل اینکه اثرات شیمی درمانی برای جنین خطرناک است، قبل از آغاز درمان با پزشک خود درمورد روش های پیشگیری از بارداری صحبت کنید.

• آسیب به اعصاب (نوروپاتی). برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به انتهاهای عصبی در دست و پاهای بیمار آسیب برسانند که منجر به بروز علایمی مانند بی حسی، درد، احساس گزگز یا خارش و سوزش، حساسیت به گرما و سرما یا ضعف در این قسمت ها می شود. این عوارض جانبی اغلب پس از پایان درمان بهبود می یابند اما در برخی بیماران ممکن است علایم ادامه داشته باشند.

• پوکی استخوان (استئوپروز). زنانی که به دلیل شیمی درمانی زودتر یائسه می شوند ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان داشته باشند. معمولاً توصیه می شود این خانم ها آزمایشات چگالی استخوان را به صورت دوره ای انجام دهند و در صورت تشخیص احتمالی پوکی استخوان برای آنها درمان های لازم برای پیشگیری از تحلیل استخوانی آغاز شود.

• عملکرد شناختی. "Chemo brain” ،"chemo fog" و "chemo memory" اصطلاحاتی هستند که برای توصیف مشکلات تمرکز و کاهش حافظه کوتاه مدت پس از انجام شیمی درمانی به کار برده می شوند. در برخی موارد، این مشکلات چند سال پس از پایان شیمی درمانی رفع می شوند.

• آسیب به قلب. برخی داروها مانند اپی روبیسین (Ellence)، تراستوزوماب (Herceptin) و غیره زمانی که با دوز های بالا و به مدت طولانی مصرف شوند، می توانند باعث ایجاد آسیب دائمی به قلب شوند.

• لوسمی. در موارد نادر، شیمی درمانی برای سرطان پستان باعث ایجاد یک سرطان ثانویه مانند سرطان سلول های خونی (لوسمی) می شود.

سایر عوارض جانبی

در طول شیمی درمانی یا پس از آن، احساس ترس، غمگینی و انزوا می تواند همراه با عوارض جانبی جسمی شیمی درمانی ایجاد شود. در واقع، برخی از خانم ها در پایان درمان دچار افسردگی ناگهانی می شوند.

در طول شیمی درمانی، فرد مبتلا به سرطان پستان باید به طور مرتب با پزشکان انکولوژیست (متخصص سرطان) و پرستاران در ارتباط بوده و مورد حمایت قرار گیرند. اگر تمام افراد درگیر در درمان بیمار، هدف یکسانی را دنبال کنند، درمان بیمار با بهترین نتیجه به اتمام خواهد رسید. زمانی که درمان بیمار به اتمام می رسد، برخی خانم ها احساس تنهایی می کنند و احساس می کنند هیچ کس نیست که به آنها کمک کند تا به زندگی عادی خود برگردند یا با ترس عود مجدد سرطان پستان مقابله کنند.

صحبت کردن با کسی که قبلاً شرایط مشابه شما را تجربه کرده است، می تواند به شما کمک کند.
 

شیمی درمانی برای سرطان پستان ممکن است در مواقع زیر مورد استفاده قرار گیرد:
 

•  شیمی درمانی پس از جراحی برای سرطان پستان در مراحل اولیه:

پس از خارج کردن تومور از پستان از طریق عمل جراحی، ممکن است پزشکتان انجام شیمی درمانی را توصیه کند تا سلول های سرطانی باقی مانده تخریب شده و خطر عود مجدد سرطان کاهش یابد. این نوع شیمی درمانی، شیمی درمانی کمکی نامیده می شود.

در مواقعی که خطر عود مجدد سرطان شما بالا باشد یا سرطان پستان در بدن شما به بافت های دیگر بدن نیز گسترش یافته باشد(متاستاز داده باشد) نیز پزشک شما ممکن است انجام شیمی درمانی کمکی را توصیه کند حتی اگر هیچ نشانه ای از وجود سرطان پس از جراحی در بدن شما وجود نداشته باشد. اگر سلول های سرطانی در گره های لنفاوی مجاور پستان سرطانی مشاهده شود، احتمال خطر متاستاز سرطان بیشتر است.

نکته مهم این است که شما باید با پزشکتان درباره این مورد صحبت کنید که شیمی درمانی به چه میزان خطر بازگشت سرطان شما را کاهش می دهد و آیا این کاهش ارزش پذیرفتن عوارض جانبی شیمی درمانی را دارد یا خیر. به علاوه با پزشک خود در خصوص سایر درمان های جایگزین مانند درمان قطع هورمون (hormone-blocking therapy) که ممکن است برای شرایط شما مناسب باشد، صحبت کنید.

•  شیمی درمانی قبل از جراحی برای سرطان پستان در مراحل اولیه:

برخی خانم های مبتلا به سرطان پستان قبل از جراحی تحت شیمی درمانی قرار می گیرند که معمولاً به این دلیل است که تومور بزرگ داخل پستان کوچک شود و شانس جراح برای خارج کردن کامل تومور از پستان بیشتر شود. در برخی موارد، شیمی درمانی غیرکمکی به جراح کمک می کند که در حین عمل جراحی تنها تومور داخل پستان را برداشت کند تا اینکه کل پستان را برداشت کند و این باعث می شود که بافت خود پستان حفظ شود. همچنین این کار باعث می شود که احتمال بازگشت مجدد سرطان در آینده کمتر شود.

•  شیمی درمانی به عنوان یک درمان اولیه برای سرطان پستان در مراحل پیشرفته:

اگر سرطان به سایر بخش های بدن گسترش یافته باشد و امکان استفاده از روش جراحی برای درمان بیمار وجود نداشته باشد، شیمی درمانی می تواند به عنوان اولین روش درمانی باشد. همچنین بسته به نوع سرطان پستان در بیمار، شیمی درمانی می تواند به عنوان درمان کمکی در کنار هورمون درمانی یا درمان هدفمند یا targeted therapy مورد استفاده قرار گیرد.

معمولاً مهم ترین هدف شیمی درمانی برای سرطان پستان پیشرفته بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر بیمار است نه درمان کامل بیماری.

ممکن است  نیاز باشد که شما و پزشکتان چندین گام را جهت آماده شدن برای شیمی درمانی طی کنید:

فواید بالقوه شیمی درمانی را بررسی نمایید
پزشک شما برای تعیین مفید بودن شیمی درمانی و نیز نوع شیمی درمانی که می تواند برای شما مفید باشد، برخی عوامل را در نظر می گیرد. اگر خطر عود مجدد سرطان در بدن شما زیاد باشد یا احتمال متاستاز آن وجود داشته باشد، به احتمال زیاد شیمی درمانی می تواند برای شما مفید واقع شود. در برخی موارد، خود ویژگی های سرطان پستان می تواند انجام سایر درمان های مفید را پیشنهاد کند.

در خصوص اهداف و تمایلات خود در مورد درمان بیماریتان با پزشکتان صحبت کنید. برخی عوامل که باید به آنها توجه کنید شامل موارد زیر هستند:

• اندازه تومور و درجه آن. هرچه تومور بزرگتر و بدخیم تر باشد، احتمال اینکه شیمی درمانی بتواند در تخریب سلول های سرطانی مؤثر باشد بیشتر است.

• وضعیت گره های لنفاوی. وجود سلول های سرطانی پستان در گره های لنفاوی در طول جراحی یا قبل از آن نشان دهنده افزایش خطر متاستاز می باشد. در این موارد پزشکتان به احتمال زیاد شیمی درمانی را به ما پیشنهاد خواهد کرد.

• سن. برخی مطالعات نشان داده اند که سرطان پستانی که در سنین پایین تر رخ دهد خطرناک تر از سنین بالا است. بنابراین پزشک زمانی که خانم جوانی را معالجه می کند، برای کاهش خطر متاستاز سرطان، ممکن است استفاده از شیمی درمانی کمکی را انتخاب کند.

• درمان های پیشین. اگر شما در گذشته سابقه شیمی درمانی داشته باشید می تواند بر درمان های کنونی شما اثرگذار باشد.

• بیماری های مزمن. برخی بیماری های مزمن مانند بیماری قلبی یا دیابت، ممکن است در انتخاب نوع داروهای شیمی درمانی برای بیمار مؤثر باشند.

• وضعیت هورمونی. اگر سرطان پستان شما حساس به هورمون های استروژن و پروژسترون باشد، ممکن است برای درمان کمکی پس از جراحی، هورمون درمانی -با داروهایی مانند تاموکسیفن (Soltamox)، فولوسترانت (Faslodex) یا مهارکننده های آروماتاز (آریمیدکس، فمارا، آروماسین)- انتخاب مناسب تری باشد یا هورمون درمانی همراه با شیمی درمانی می تواند انجام شود.

• وضعیت HER2. اگر سرطان پستان شما مقدار زیادی پروتئین القاکننده رشد به نام HER2 تولید می کند، پزشکتان ممکن است علاوه بر شیمی درمانی، برخی داروها را برای شما تجویز کند که به طور اختصاصی این پروتئین را هدف قرار می دهند مانند تراستوزوماب (Herceptin)، لاپاتینیب (Tykerb) و غیره.

• پروفایل ژنتیکی. برای برخی انواع خاص سرطان پستان برخی پزشکان ممکن است آزمایشات ژنتیکی بافت تومور را نجام دهند تا الگوی ژنتیکی آن را تعیین کنند. این کار می تواند به پیش بینی میزان خطر عود مجدد سرطان کمک کند. برخی پزشکان هنوز هم به صورت تجربی نتایج این آزمایشات را در نظر می گیرند.

اقدامات لازم را برای ارتقای سلامت عمومی خود به کارگیرید
به دلیل اینکه شیمی درمانی می تواند بر سلول های سالم که سرعت تکثیر بالایی دارند مانند گلبول های سفید، پلاکت ها و گلبول های قرمز نیز آسیب بزند، اگر قبل از آغاز شیمی درمانی سالم تر باشید، احتمال ایجاد اثرات جانبی به حداقل کاهش پیدا می کند. پزشک ممکن است انجام اقدامات زیر را برای ارتقای سلامت عمومی شما توصیه کند:

• به اندازه کافی استراحت کنید.

• رژیم غذایی سالم غنی از میوه جات، سبزیجات و غلات سبوسدار داشته باشید.

• استرس خود را به حداقل کاهش دهید.

• از ابتلا به عفونت مانند سرماخوردگی و آنفوانزا جلوگیری کنید. در مورد واکسن های توصیه شده مانند واکسن آنفوانزا با پزشک خود صحبت کنید.

• به دندانپزشک مراجعه کنید تا علایم وجود عفونت در دندان ها و لثه های شما را بررسی کند.

• آزمایش خون بدهید تا عملکرد کبد و قلب شما مورد بررسی قرار گیرد. اگر مشکلی وجود داشته باشد، پزشکتان ممکن است انجام شیمی درمانی را به تأخیر بیاندازد یا دارو و دوز داروی شیمی درمانی را انتخاب می کند که خطر کمتری برای شما داشته باشد.

برای اثرات جانبی شیمی درمانی برنامه ریزی کنید
از پزشک خود سؤال کنید که در طول شیمی درمانی یا پس از آن انتظار چه عوارض جانبی را باید داشته باشید و برای مواجهه با این اثرات جانبی آماده باشید. به عنوان مثال، اگر درمان شیمی درمانی شما منجر به نازایی خواهد شد، شما ممکن است مایل به ذخیره اسپرم یا تخمک بارور برای استفاده در آینده باشید. اگر شیمی درمانی شما منجر به ریزش مو خواهد شد، به کلاه گیس یا پوشش سر توجه کنید.

مقدمات کار در منزل و محل کار را فراهم کنید
اغلب درمان های شیمی درمانی در کلینیک های سرپایی و بدون بستری شدن انجام می گیرند. این به این معنی است که اغلب این بیماران در طول شیمی درمانی می توانند به کار کردن و انجام فعالیت های روزمره خود ادامه دهند. اگر شما در طول دوره شیمی درمانی خود در بیمارستان بستری خواهید بود، از کار خود مرخصی بگیرید و از فردی بخواهید تا از فرزندان و منزلتان مراقبت کند.

در مورد تمام داروها یا مکمل هایی که مصرف می کنید با پزشک خود صحبت کنید. اطمینان حاصل کنید که پزشکتان از تمام داروها یا مکمل هایی که مصرف می کنید حتی داروهای گیاهی، ویتامین ها یا داروهای بدون نسخه مصرفی شما، آگاهی دارد. این داروهای مصرفی ممکن است بر عملکرد داروهای شیمی درمانی اثرگذار باشند. پزشکتان ممکن است طب جایگزین و  قطع مصرف داروهایتان مدتی قبل و پس از جلسه شیمی درمانی را به شما پیشنهاد کند.

روز شیمی درمانی
پزشک یا پرستار شما غذاها و نوشیدنی هایی که شما در روز جلسه شیمی درمانی خود می توانید مصرف کنید و موادی که مجاز به مصرف آنها نیستید را به شما اطلاع خواهند داد. به منظور همراهی شما و حمایت روحی از شما، بهتر است در روز شیمی درمانی یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان همراهتان باشد.

زمان بندی و تعداد جلسات شیمی درمانی
شیمی درمانی برای سرطان پستان یه صورت دوره ای انجام می گیرد. دوره شیمی درمانی می تواند از یک بار در  هفته تا یک بار در سه هفته متغیر باشد. به طور معمول، شما باید به مدت 3 یا 4 ماه تحت شیمی درمانی قرار بگیرید اما پزشک شما با توجه به شرایط شما زمان بندی شیمی درمانی را تنظیم خواهد کرد.

ترکیب داروهای متداول
مجموعه ای از داروهای شیمی درمانی در دسترس است. به دلیل اینکه افراد با یکدیگر متفاوت هستند، پزشکان بر اساس نوع سرطان پستان بیمار و سابقه پزشکی وی، انواع و دوزهای مناسب داروها را (معمولاً ترکیبی از داروهای شیمی درمانی) برای بیماران انتخاب می کنند.

شیمی درمانی در چه مکان هایی انجام می شود
اغلب موارد شیمی درمانی برای سرطان پستان در یکی از سه مکان زیر انجام می شوند : مطب پزشک، یک بخش سرپایی در بیمارستان یا کلینیک.

نحوه انجام شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی می توانند به اشکال مختلف مصرف شوند مانند قرصی که شما می توانید در منزل مصرف نمایید. اغلب داروهای شیمی درمانی به داخل ورید تزریق می شوند (تزریق داخل وریدی یا IV). این کار به روش های زیر می تواند انجام شود:

• تزریق داخل وریدی از طریق سوزن یا لوله (کاتتر) در دست یا مچ دست شما

• قبل از آغاز شیمی درمانی یک پورت کاتتر در قفسه سینه شما قرار داده می شود. این پورت در طول دوره شیمی درمانی در محل خود قرار داشته و با این کار نیازی به یافتن ورید مناسب در هر جلسه شیمی درمانی نخواهد بود. 

یک جلسه شیمی درمانی معمولی
تمام جلسات شیمی درمانی مشابه نیستند اما در یک جلسه شیمی درمانی ممکن است اقدامات زیر صورت گیرد:
• پزشکی که شیمی درمانی را بریتان تجویز کرده است شما را ویزیت می کند.
• معاینات فیزیکی برای بررسی دمای بدن، ضربان قلب و فشارخون بر روی شما انجام می گیرد.
• کاتتر تزریق عضلانی در بدن شما قرار داده می شود.
• یک نمونه خون از شما گرفته می شود تا آزمایشات خونی بر روی آن انجام شود.
• مجدداً به پزشک مراجعه می کنید تا نتایج آزمایشات خونی شما بررسی شده و سلامت عمومی شما مورد ارزیابی قرار گیرد.
• پزشکتان دستور انجام شیمی درمانی می دهد.
• داروهایی را برای جلوگیری از عوارض جانبی شیمی درمانی مانند تهوع، اضطراب یا التهاب مصرف می کنید.
• داروهای شیمی درمانی را دریافت می کنید. این مرحله ممکن است تا چندین ساعت طول بکشد.

پس از جلسه شیمی درمانی
به دنبال جلسه شیمی درمانی اقدامات زیر انجام می گیرد:
• کاتتر شما برداشته می شود.
• علایم حیاتی شما بررسی می شود.
• وجود عوارض جانبی شیمی درمانی در بدن شما ارزیابی می شود.
• داروهایی که می توانید برای کاهش این عوارض جانبی در منزل مصرف کنید برایتان تجویز می شوند.
• به شما توصیه می شود که مایعات فراوان مصرف کنید.
• آموزش های لازم در مورد کنترل مایعات بدن مانند ادرار، مدفوع، استفراغ، مایع منی و ترشحات واژن به شما داده می شود زیرا این مایعات ممکن است تا 24 ساعت پس از شیمی درمانی حاوی

داروهای شیمی درمانی باشند. این مشکل با  دو بار کشیدن سیفون دستشویی پس از استفاده از آن، قابل حل است. برخی بیماران پس از جلسه شیمی درمانی احساس خوبی دارند و می توانند به زندگی عادی خود بازگردند اما در برخی بیماران ممکن است عوارض جانبی شیمی درمانی به صورت مکرر رخ دهد. شما می توانید حداقل در چند جلسه اول از فردی بخواهید که تا منزل شما را همراهی کند تا ببینید وضعیت شما پس از شیمی درمانی مناسب است یا خیر.

فواصل بین دوره های شیمی درمانی
پس از چندین جلسه شیمی درمانی، شما احتمالاً می توانید به دقت پیش بینی کنید که چه زمانی حالتان بهتر می شود و می توانید به زندگی عادی خود بازگردید. علامت گذاری تقویم یا نگه داشتن یک مجله می تواند به شما کمک کند تا پاسخ های کلی بدن خود به شیمی درمانی را پیگیری کنید و بر اساس آن برنامه ریزی های خود را انجام دهید.

پیگیری دقیق برنامه درمانی تان بهترین راه برای کسب بیشترین سود از شیمی درمانی می باشد. اگر عوارض جانبی شدیدتر شد، آن ها را به پزشک خود اطلاع دهید. پزشکتان ممکن است بتواند دوز داروها یا نوع داروهای شیمی درمانی شما را تغییر دهد یا داروهای دیگری را برای کاهش این عوارض جانبی برایتان تجویز کند.
 

پس از اتمام شیمی درمانی شما، پزشکتان برنامه ویزیت های پیگیری پس از شیمی درمانی را در اختیار شما قرار خواهد داد (معمولاً هر 4 تا 6 ماه یک بار در اوایل و سپس ویزیت های کمتر تا زمانی که سرطان شما کاملاً معالجه شود). این ویزیت ها به منظور بررسی عوارض جانبی طولانی مدت شیمی درمانی و نیز بررسی عود مجدد سرطان پستان در بدن شما انجام می گیرد.

آزمایشات و روش های ارزیابی در دوره پیگیری پس از شیمی درمانی عبارتند از:
• سؤالاتی در مورد وضعیت سلامتی شما مانند هرگونه علایم جدید یا مشکلات جسمی که دارید.
• معاینه فیزیکی مانند معاینه پستان
• انجام ماموگرافی به صورت سالانه
• آزمایشات چگالی استخوان

آزمایشاتی مانند آزمایشات مارکرهای تومور، آزمایشات عملکرد کبدی، اسکن های استخوان و تصویربرداری اشعه ایکس به جز در موارد خاص معمولاً توصیه نمی شود. سایر تست های تصویربرداری عمدتاً زمانی استفاده می شوند که احتمال عود مجدد سرطان وجود داشته باشد یا علایم جدید و معاینات جسمی نشان دهنده بازگشت مجدد سرطان باشند.