روند بهبودی مادر بعد از زایمان

سرانجام کودک شما متولد خواهد شد و شما هیجان زده هستید، اما بدنتان ضعیف شده و تحلیل رفته است، دچار نوسانات احساسی هستید و در ضمن نگران هستید که آیا دوباره مانند سابق اندامتان متناسب خواهد شد و لباس هایتان اندازه تان می شوند یا نه؟ بر اساس اینکه این زایمان چندمین زایمان شما می باشد، به شما کمک می کند تا خود را برای زایمان آماده کنید، اما نمی توانید در تمامی زمینه ها آماده شوید.

چه تغییرات جسمی در چند هفته اول بعد از زایمان انتظار می رود؟

بعد از زایمان، شما تغییرات جسمی و روحی را احساس می کنید. تغییرات جسمی را که شما تجربه می کنید شامل موارد زیر می باشند:

• سینه دردناک: سینه شما ممکن است در روزهای اول، در زمان شیر دادن دردناک گردد و نوک پستان تان زخم شود.
• یبوست: اولین حرکات روده ای پس از زایمان، چند روز بعد از زایمان ایجاد می گردد؛ هموروئید های حساس، التیام شکاف ایجاد شده در حین زایمان و جراحت ماهیچه ها ممکن است این حرکات را دردناک کنند.
• شکاف ایجاد شده در حین زایمان: اگر منطقه ای از پوست شما که بین واژینال و مقعد قرار دارد، توسط پزشکتان برش داده شود و یا در حین زایمان پاره شود؛ بخیه های زده شده در این ناحیه در طول التیام ممکن است در هنگام راه رفتن و یا نشستن، برای شما دردناک باشد. همچنین در طول زمان التیام زمانی که عطسه یا سرفه می کنید، ممکن است در این ناحیه احساس درد کنید.
• هموروئیدها: بطور معمول، هموروئیدها (بافت ورم کرده در مقعد) غیرقابل پیش بینی هستند.
• بروز ناگهانی سرما و گرما: جسم شما خود را با  هورمون های جدید  مطابقت می دهد؛ و سطوح هورمونی جریان خون می تواند سیستم تنظیم حرارت درونی بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
• بی اختیاری ادرار و مدفوع: انبساط ماهیچه های شما در حین زایمان سبب می گردد قادر به کنترل ادرار خود در هنگام سرفه کردن، خندیدن یا حرکات کششی، نباشید و یا به سختی حرکات روده ای خود را کنترل نمایید به خصوص اگر در حین زایمان به مدت طولانی درد کشیده باشید.
• دردهای بعد از زایمان: بعد از زایمان، تا چند روز انقباضات رحمی ادامه خواهد داشت. زمانی که مادر برای کاهش خونریزی دارو دریافت می نماید، این انقباضات اغلب بیشتر می شود.
• ترشحات واژینال (نفاس): در ابتدا از عادت ماهانه سنگین تر بوده، و اغلب شامل لخته های خون می باشد. ترشح واژینال به تدریج کم رنگ شده و در نهایت زرد و سفید رنگ می گردد و بعد از 2 ماه متوقف می شود.
• وزن: وزن پس از زایمان شما احتمالا حدود 6 کیلوگرم کمتر خواهد شد، این وزن مربوط به نوزاد، جفت و مایع آمنیوتیکی می باشد. قبل از اینکه در هفته اول آب اضافی از بدن خارج شود، بدن شما تعادل سدیم را مجددا ایجاد می کند.

چه تغییرات احساسی، در چند هفته اول بعد از زایمان انتظار می رود؟

تغییرات احساسی را که مادر تجربه می کند شامل موارد ذیل می گردد:

• افسردگی مربوط به بچه دار شدن: بیش 80% مادران در روزها و هفته های اول بعد از زایمان حالات تحریک پذیری، تشویش و نگرانی، غم و گریه را تجربه می کنند. افسردگی مربوط به بچه دار شدن بسیار رایج بوده و ممکن است مربوط به تغییرات فیزیکی مادر (شامل تغییرات هورمونی، تحلیل رفتن جسم مادر و تجربه های غیرمنتظره مربوط به تولد نوزاد) باشد، همچنین به لحاظ احساسی تغییر نقش های مادر و داشتن نوزادی جدید نیز در افسردگی مادر نقش دارد.
• افسردگی پس از زایمان: این شرایط از افسردگی مربوط به بچه دار شدن، حادتر بوده و در 10-25% از مادران ممکن است اتفاق بیفتد؛ این افسردگی سبب نوسانات روحی، ایجاد تشویش، احساس گناه و غم پایدار در مادران می گردد. ممکن است تا چندین ماه پس از زایمان این افسردگی تشخیص داده نشود. در زنانی که سابقه افسردگی دارند یا سابقه افسردگی در خانواده خود دارند و یا چندین فاکتور تنش زا در زندگی دارند، احتمال افسردگی پس از زایمان بیشتر است. به علاوه ،در داشتن رابطه جنسی ممکن است زن نسبت به همسر خود احساسات کاملا متفاوتی داشته باشد و احساس راحتی کافی (به لحاظ جسمی و احساسی) نداشته باشد و داشتن یک خواب خوب شبانه را ترجیح دهد. پزشکان اغلب از زنان می خواهند قبل از داشتن رابطه جنسی، چند هفته ای صبر کنند و اجازه دهند کاملا بهبود بیابند.

روند بهبود و التیام

همانطور که ماهها طول می کشد تا مادر برای زایمان آماده شود، برای التیام و بهبودی نیز، نیاز به زمان می باشد. چنانچه مادر عمل سزارین داشته، به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز است، زیرا بهبودی از عمل جراحی نیازمند گذشت زمان بیشتری است. چنانچه شرایط جدید برای مادر غیرمنتظره باشند، مسائل احساسی را نیز دربرمی گیرد.

در یک تا دو روز اول بعد از زایمان، درد بسیار زیاد است و به تدریج کاهش می یابد. پزشک به مادر مواردی را بعد از عمل جراحی توصیه خواهد کرد و دستور عمل هایی مربوط به حمام کردن و چگونگی شروع ورزش های آرام را به او خواهد داد تا به سرعت بهبود یابد و از یبوست پیشگیری نماید. مواردی که مادر باید بداند عبارتند از:

• نوشیدن روزانه 10-8 لیوان آب.
•  پیش بینی کردن ترشحات واژینال.
• تا زمانی که بطور کامل بهبود نیافته، باید از بلند کردن اجسام سنگین و بالا رفتن از پله ها اجتناب نماید.
• تا زمانی که نتوانسته به راحتی کمربند ایمنی را ببندد و حرکات سریع داشته باشد، باید از رانندگی خودداری نماید.
• چنانچه جراحت مادر، قرمز یا متورم شد، با پزشک خود مشورت نماید.

برخی از عوامل دیگر که باید در طول روند بهبود مادر مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از:

• جلوگیری از بارداری: قبل از اولین عادت ماهانه بعد از زایمان، احتمال بارداری مجدد مادر وجود دارد. اگرچه تغذیه انحصاری با شیر مادر (شب و روز  بدون وقفه، حداقل 8 بار در طول روز و نباید بیشتر از 6 ساعت نوزاد گرسنه بماند)، نداشتن عادت ماهانه و داشتن نوزاد زیر 6 ماه، احتمال بارداری مجدد را کاهش می دهد، اما این احتمال به صفر نمی رسد و همچنان احتمال بارداری مجدد وجود دارد. بنابراین باید مادر با پزشک در مورد شیوه های جلوگیری مشورت نماید. این شیوه ها شامل استفاده از کاندوم، دیافراگم (سرپوش)، اسپرم کش ها، استفاده از IUD، قرص های ضدبارداری و… می باشد.
• تغذیه با شیر مادر: در این دوران مادر به مواد مغذی، مایعات و خواب کافی نیازمند است. یک روش ساده برای اطمینان از اینکه مادر مایعات کافی را دریافت می دارد، این است که در زمان شیردهی، یک لیوان آب در کنار خود داشته باشد. تا زمانی که از مکمل تغذیه ای برای کودک استفاده نشده، مادر باید از مصرف کافئین اجتناب نماید. زیرا سبب کاهش مایعات بدن از طریق ادرار و گاهی اوقات شب بیداری و بی قراری کودک می گردد. چنانچه مادر مشکلی در زمینه شیردهی دارد، باید با پزشک خود مشورت نماید؛ تا در مورد چگونگی رسیدگی به مشکل به اوتوصیه نماید. مادر می تواند با ماساژ دادن سینه، تکرر در شیر دادن، شیر دادن بعد از دوش آب گرم در طول روز، شیر سفت شده موجود در مجراهای شیردهی را کاهش دهد. چنانچه تب و لرز مادر بیشتر شد و سینه ها متورم و قرمز گردید، احتمال دارد مادر عفونت داشته باشد و نیاز به دریافت آنتی بیوتیک خواهد داشت. مادر باید شیر دادن و دوشیدن هر دو سینه را ادامه دهد، و نیز میزان زیادی مایعات دریافت نماید.
• بررسی عملکرد پستان ها در زمان شیردهی: بر اساس  الگوی شیردهی مادر، وضعیت پستان ها تثبیت می گردد، چنانچه مادر شیر ندهد، معمولا چند روز بعد، تولید شیر متوقف می شود.
• مراقبت از شکاف ایجاد شده در حین زایمان: مادر همچنان باید در وان آب بنشیند، بطوری که باسن و بالای ران ها با آب در تماس باشند. باید توجه داشته باشید در چند روز اول از آب سرد استفاده نمایید، بعد آن از آب گرم نیز استفاده کنید. به هم فشار دادن دو قسمت باسن در هنگام نشستن، از دردی که در اثر کشیدن بخیه ها ایجاد می گردد، جلوگیری می نماید. در هنگام توالت، برای شستن این ناحیه می تواند از آبپاش استفاده کند و به آهستگی با دست خشک نماید. بعد از اجابت مزاج، تمیز کردن از جلو به عقب، از عفونت جلوگیری می نماید. برای کاهش تورم می توانید از بسته یخ یا دستمال خنک استفاده کنید. برای کمک به کاهش درد و تورم، مادر می تواند با پزشک درباره دریافت داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن مشورت نماید.
• ورزش: به زودی مادر توسط پزشک، مرخص خواهد شد؛ و باید به ترمیم توان و جسم مادر، افزایش انرژی ، داشتن احساس خوب و کاهش مشکل یبوست مادر کمک شود، این روند در ابتدا به آهستگی و به تدریج با سرعت بیشتری صورت می گیرد. پیاده روی و شنا کردن، از بهترین انتخاب ها هستند.
• هموروئید و یبوست: نشستن مداوم در آب گرم و استفاده از بسته های یخ، می تواند کمک کننده باشد. با پزشک خود در مورد مسهل ها مشورت نمایید. سرخود از این مسهل ها مصرف نکنید. دریافت خود را از مایعات و میوه ها و سبزی های غنی از فیبر افزایش دهید.
• روابط جنسی: بدن مادر برای بهبودی، نیاز به زمان دارد. پزشکان معمولا توصیه می کنند، 6-4 هفته از داشتن رابطه جنسی پرهیز شود؛ تا احتمال خطر ایجاد عفونت و  خونریزی کاهش یابد و از باز شدن شکاف ایجاد شده، جلوگیری گردد. احتمالا ترشحات واژینال کم می باشد (به دلایل هورمونی و معمولا موقتی است)، استفاده از روان کننده ها می تواند مفید باشد. از موقعیت هایی استفاده کنید که فشار کمتری را در ناحیه زخم احساس نمایید و احساس راحتی بیشتری داشته باشید. چنانچه فعالیت جنسی برایتان دردناک است، با همسرتان صحبت کنید، صحبت کردن به هر دوی شما کمک خواهد کرد، احساس نگرانی کمتری داشته باشید و به رابطه جنسی که در قبل داشته اید، بازگردید.
• بی اختیاری ادرار و مدفوع: بی اختیاری ادرار و مدفوع، معمولا به تدریج همزمان با بازگشت شما به حالت نرمال قبل از بارداری، برطرف می گردد. این روند، با انجام ورزش هایی که به کشش عضلات ناحیه لگنی کمک می کند، تقویت می شود. برای دستیابی به ماهیچه های سالم سعی کنید  جلوی ادرار خود را بگیرید؛ این ماهیچه ها را برای چند دقیقه فشار دهید و سپس رها نمایید (پزشک می تواند شما را چک کند که آیا این کار را درست انجام می دهید یا نه). می توانید از نوار بهداشتی  برای مراقبت از خود استفاده نمایید. هرگونه بی اختیاری را به پزشک خود گزارش دهید.

چه موارد دیگری می توانید انجام دهید که به شما کمک کنند؟

شما احساس خوبی از نقش جدیدتان به عنوان مادر تجربه خواهید کرد. اگر از خودتان و فرزند جدیدتان مراقبت نمایید، راحت تر به این احساس دست می یابید. به عنوان مثال:

• زمانی که کودکتان می خوابد، چرتی بزنید؛ زمان بیشتری برای استراحت خود در نظر بگیرید.
• در طول روز زمان هایی را به خواندن کتاب و گوش دادن به موسیقی، اختصاص دهید.
• روزانه دوش بگیرید.
• میزان زیادی ورزش کنید و از هوای تازه استفاده نمایید. چنانچه کسی را دارید که از فرزندتان مراقبت کند، می توانید بدون یا همراه فرزندتان این کار را انجام دهید.
• در طول روز، حداقل 15 دقیقه وقت بگذارید تا با همسرتان تنها باشید و صحبت کنید.
• هر روز زمانی را قرار دهید تا از فرزندتان لذت ببرید و همسرتان را به انجام این کار تشویق نمایید.
• با دیگر مادران جدید، صحبت کنید؛ و گروه های حمایتی غیررسمی، تشکیل دهید.
• از دیگران کمک بگیرید. به یاد داشته باشید، زنان استثنایی تنها در داستان ها هستند. از همسر، خانواده و دوستانتان کمک بگیرید. لیستی از کمک هایی که دیگران می توانند به شما بدهند تهیه کنید؛ زمانی که افراد به شما پیشنهاد کمک کردند، این لیست را چک نمایید. بعنوان مثال:

-از دوستان و خویشان خود بخواهید، اجناس مورد نیاز شما را از بازار تهیه کنند، زمانی که به پیاده روی می روید یا می خواهید دوش بگیرید، از آنها بخواهید از فرزندتان مراقبت نمایند، یا به شما کمک کنند.

-اگر برایتان امکان دارد، هفته ای یکبار فردی را منظور تمیزکردن خانه، استخدام نمایید.

-اگر برایتان مقدور است، پرستاری را استخدام کنید که برای مراقبت های بعد از زایمان آموزش دیده باشد و از شما حمایت نماید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید:

چنانچه با موارد ذیل روبرو شدید، باید با پزشکتان مشورت نمایید:

• داشتن تب 38 درجه سلسیوس یا بیشتر بدون دلیل، خیس کردن نوار بهداشتی بیش از یکبار در ساعت، دفع لخته های خونی بزرگ، چنانچه میزان خونریزی از واژینال یا محل زخم افزایش یابد، چنانچه قرمزتر یا متورم تر گردد، و یا چرک کند، احساس درد جدید یا تورم در پاها.
•  سینه های زخم شده و قرمز شده، یا هرنوع شکاف یا خونریزی از نوک سینه یا هاله اطراف آن.
• هر گونه بو در ترشحات واژینال.
• تخلیه ادرار دردناک، میل سریع به دفع ادرار، یا عدم توانایی در کنترل ادرار.
• داشتن درد زیاد در منطقه واژینال.
• افزایش سرفه و درد در ناحیه قفسه سینه، حالت تهوع و استفراغ.
• حالات افسردگی و داشتن توهم، افکار مربوط به خودکشی یا هرگونه صدمه دیگر به جسم.