زخم پپتیک (زخم معده و روده)Peptic ulcer

  • تعریف بیماری

    زخم های پپتیکی، زخم هایی هستند که در آستر داخلی معده، قسمت فوقانی روده و مری ایجاد می گردند. رایج ترین علامت زخم پپتیکی، درد شکمی می باشد.

    در گذشته های نه چندان دور تصور می شد فاکتورهای مربوط به شیوه زندگی مانند علاقه زیاد به غذاهای پرادویه یا شغل های استرس زا، ریشه اغلب زخمهای پپتیکی هستند؛ اما امروزه پزشکان دریافتند که علت اصلی زخم های پپتیکی استرس یا رژیم غذایی نمی باشد بلکه عفونت های باکتریایی و برخی از داروها هستند که سبب زخم های پپتیکی می گردند. زخم پپتیکی بیماری شایعی است که بیش از 10% آمریکایی ها را تحت تاثیر قرار داده است. خبر خوب آن که درمان موفقیت آمیز زخم پپتیکی امکان پذیر است.

    نشانه ها

    رایج ترین علامت زخم پپتیکی، درد سوزشی می باشد. این درد به علت زخم ایجاد شده و در اثر تماس اسید معده با منطقه جراحت، بدتر می شود. نشانه های این درد بصورت موارد زیر مشخص می گردند:

    • احساس درد در هر جایی از بالای ناف تا جناغ سینه
    • احساس درد حداقل از چند دقیقه تا چندین ساعت
    • بدتر شدن درد، زمانی که معده خالی است
    • شعله ور شدن درد در شب
    • اغلب با خوردن غذاهای خاصی که اسید معده را خنثی می کند و یا با استفاده از داروهای آنتی اسید، این درد تسکین می یابد.
    • برای چند روز یا چند هفته دردی وجود ندارد و سپس دوباره درد بر می گردد.

     

    در موارد کمتر، علایم و نشانه های دیگری به شرح ذیل در زخم پپتیک دیده می شود:

    • بالا آوردن خون، که با رنگ قرمز یا سیاه مشخص می گردد.
    • وجود خون تیره رنگ در مدفوع یا قیری شدن مدفوع
    • حالت تهوع یا استفراغ
    • کاهش وزن بدون دلیل
    • تغییر اشتها

     

     

    علل

    بسته به محل زخم، زخم های پپتیکی نام های متفاوتی دارند:

    • زخم معده: نوعی از زخم پپتیکی است که در معده ایجاد می شود.
    • زخم دئودنومی: این نوع زخم پپتیکی در قسمت ابتدایی روده باریک (دئودنوم) ایجاد می شود.
    • زخم مری: زخم مری معمولاً در قسمت انتهایی مری قرار دارد، و اغلب با بیماری مزمن ریفلاکس مری- معده ای (GERD) مرتبط می باشد.

     

     

    • علت اصلی زخم در اغلب موارد: اگرچه استرس و غذاهای پرادویه، در گذشته علت اصلی زخم های پپتیکی بوده اند، امروزه پزشکان علت اصلی اغلب زخمها را باکتری هلیکو باکتر پیلوری می دانند. هلیکوباکتر پیلوری در لایه موکوسی زندگی می کند که بافت معده و روده باریک را پوشانده و محافظت می نماید. در اغلب موارد هلیکوباکتر پیلوری مشکلی ایجاد نمی کند. اما گاهی اوقات، می تواند لایه موکوسی را از بین ببرد و در معده یا دئودنوم التهاب ایجاد کند و سبب زخم شود. هلیکوباکتر پیلوری، عفونت رایجی در معده و روده می باشد. در ایالت متحده، یک نفر از هر 5 نفر فرد زیر 30 سال و نیمی از افراد بالای 60 سال به این عفونت مبتلا هستند. اگرچه هنوز دقیقا" چگونگی سرایت هلیکوباکترپیلوری مشخص نیست، ممکن است از طریق تماس نزدیک، مانند بوسیدن، از فردی به فرد دیگر قابل انتقال باشد. همچنین ممکن است هلیکوباکترپیلوری از طریق غذا یا آب نیز منتقل گردد.هلیکوباکترپیلوری رایج ترین علت زخم پپتیکی است اما تنها علت نمی باشد.

     

    علاوه بر هلیکوباکترپیلوری، دلایل دیگر زخم های پپتیکی، یا فاکتورهایی که سبب بدتر شدن آن می گردند، شامل موارد ذیل می شوند:

     

    • استفاده مرتب از مسکن ها: داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی می توانند سبب تحریک یا التهاب معده و روده باریک گردند. این داروها هم با نسخه و هم بدون نسخه در دسترس هستند و شامل : آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، کتوپروفن و غیره می باشند. برای اجتناب از ناراحتی های گوارشی، این داروها باید به همراه وعده های غذایی صرف شوند. چنانچه زخم پپتیکی دارید، مطمئن گردید پزشکتان از وجود زخم در زمان تجویز مسکن آگاه است. دیگر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی شامل Alka-seltzer و سابسالیسیلات بیسموت می باشند. متاسفانه برخی افراد این داروها را برای رفع علایم زخم های پپتیکی مصرف می کنند، اما این داروها شرایط را بدتر می کنند. از دیگر داروهای تجویز شده ای که منجر به زخمهای پپتیکی می گردند، داروهای استفاده شده برای درمان استئوپورز هستند که بیس فسفونات ها نام دارند و شامل موارد: اکتونل (Actonel)، فوساماکس (Fosamax) و ... هستند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، سنتز آنزیم تولید کننده پروستاگلاندین ها (سیکلواکسیژناز) را مهار می کنند. پروستاگلاندین ها ترکیباتی شبه هورمونی هستند که از معده در برابر صدمات فیزیکی و شیمیایی محافظت می نمایند. بدون این محافظ، اسید معده منجر به فرسایش بافت معده شده و سبب خونریزی و زخم می گردد.

     

    • سیگار کشیدن: نیکوتین موجود در تنباکو، مقدار و غلظت اسید معده را افزایش می دهد، بنابراین خطر ایجاد زخم را بالا می برد. سیگار کشیدن همچنین روند درمان را کند می کند.

     

    • مصرف زیاد الکل: الکل سبب فرسایس لایه موکوسی معده و افزایش تولید اسید می گردد. اما هنوز مشخص نیست که آیا الکل به تنهایی سبب پیشرفت زخم می گردد و یا فقط علایم را بدتر می کند

     

    • استرس: اگرچه استرس، علت زخم پپتیکی نمی باشد اما به عنوان یک فاکتور می تواند در تشدید این بیماری مشارکت کند. استرس علایم زخم پپتیکی را بدتر می کند و درمان آن را به تاخیر می اندازد. برخی از دلایل ایجاد استرس شامل: وقایع و پیشامدهایی که احساسات را درگیر می کنند، جراحی، یا صدمات فیزیکی مانند سوختگی یا دیگر آسیب های شدید می باشند.

  • عوارض

    چنانچه زخم های پپتیکی درمان نشوند، عوارضی را به دنبال خواهند داشت؛ این عوارض شامل:

    • خونریزی داخلی: خونریزی سبب کاهش خون و در نتیجه آنمی یا کم خونی شدید می گردد که نیاز به بستری شدن یا تزریق خون خواهد داشت.

     

    • عفونت: زخم های پپتیکی می توانند تمام دیواره معده و روده باریک را از بین ببرند و فرد را در معرض عفونت های جدی حفره شکمی (پریتونیت) قرار دهند.

     

    • بافت های زخمی: زخم های پپتیکی، بافت های زخمی را ایجاد می کنند که مسیر عبور غذا از مجرای گوارشی را مسدود می نمایند؛ و سبب می شوند شما سریع تر احساس سیری کنید، یا استفراغ کنید و در نهایت دچار کاهش وزن گردید.

    زمان مراجعه به پزشک

    زخم پپتیکی، زخمی نیست که شما بتوانید به تنهایی و بدون مراجعه به پزشک آن را درمان نمایید. اگرچه داروهای بلوکه کننده اسید و آنتی اسیدها، درد را تسکین می دهند، اما این بهبودی کوتاه مدت می باشد. چنانچه علایم یا نشانه هایی از زخم مشاهده کردید، برای درمان حتما به پزشک مراجعه کنید.

  • روش های تشخیصی

    روش های تشخیصی:

    به منظور مشخص کردن زخم، باید از تست های تشخیصی استفاده گردد. مانند:

    • آزمایش خون: این آزمایش وجود آنتی بادی هلیکوباکترپیلوری را بررسی می کند. یکی از مضرات این روش این است که گاهی اوقات قادر به افتراق بین عفونت در زمان گذشته و حاضر نیست. بعلاوه چنانچه داروهای خاصی مانند آنتی بیوتیک ها یا مهارکننده های پمپ پروتونی استفاده می کنید ممکن است جواب آزمایش بطور کاذب، منفی گردد.

     

    • آزمایش تنفس: در این روش از اتم کربن رادیواکتیو برای مشخص کردن هلیکوباکترپیلوری استفاده می گردد. در این آزمایش، یک لیوان کوچک از مایعی شفاف و بی مزه می نوشید. این مایع حاوی کربن رادیواکتیو می باشد که بخشی از ماده ای است که هلیکوباکترپیلوری را می شکند. کمتر از یک ساعت بعد، در یک کیسه می دمید و در آن را کاملاً می بندید. چنانچه آلوده به هلیکوباکترپیلوری باشید، نمونه تنفس شما حاوی کربن رادیواکتیو به فرم کربن دی اکسید می باشد. مزیت این روش این است، که می توان کارآیی درمان را پیگیری کرد که آیا باکتری ها کشته شده اند یا کاملاً ریشه کن شده اند و یا خیر.

     

    • تست آنتی ژن مدفوع: این تست برای بررسی هلیکوباکترپیلوری در نمونه های مدفوعی استفاده می شود. این روش هم در تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری، و هم در پیگیری کردن موفقیت درمان، مفید می باشد.

     

    • تابش اشعه X به مجرای گوارش فوقانی: در این تست مری، معده و دئودنوم مورد بررسی قرار می گیرد. در این روش، بیمار باید مایعی سفید رنگ حاوی باریوم بنوشد که زخم ها را قابل رویت می سازد. تابش اشعه X به مجرای گوارش فوقانی، قادر به نشان دادن تمامی زخم ها نمی باشد و تنها برخی از زخم ها را نشان می دهد.

     

    • آندوسکوپی: چنانچه تابش اشعه X به مجرای گوارش فوقانی، وجود زخم را نشان دهد، برای بررسی آن از اندوسکوپی استفاده می گردد؛ یا اینکه پزشک از ابتدا اندوسکوپی را انجام می دهد. در این روش که حساس ترین روش می باشد، لوله ای باریک و بلند از طریق دهان ومری، به معده و دئودنوم فرستاده می شود. با استفاده از این روش، پزشک قادر خواهد بود زخم ها را مشاهده نماید. چنانچه پزشک، علایم و نشانه هایی مانند سختی در بلع، کاهش وزن، استفراغ (بخصوص اگر حاوی مواد قرمز یا سیاه رنگ باشد)، مدفوع تیره یا کم خونی را مشاهده کند، این تست را انجام خواهد داد.

     

    چنانچه پزشک زخمی را مشاهده نماید، ممکن است نمونه بافتی کوچکی (بیوپسی) از نزدیکی زخم برداشته شود. این نمونه ها برای بررسی سرطان در زیر میکروسکوپ مورد ارزیابی قرار می گیرند. بیوپسی همچنین وجود هلیکوباکترپیلوری را در معده مشخص می نماید. بسته به اینکه پزشک زخم را مشاهده کند یا خیر، تکرار آندوسکوپی را 2 یا 3 ماه بعد توصیه می کند تا از بهبود زخم اطمینان یابد.

     

     

    درمان دارویی

    از آنجایی که ریشه بسیاری از زخم های پپتیکی ، هلیکوباکترپیلوری می باشد، پزشکان از دو روش برای درمان زخم های پپتیکی استفاده می کنند:

    • از بین بردن باکتری.
    • کاهش سطح اسید در دستگاه گوارش، به منظور تسکین درد و بهبودی سریعتر.

     

    رسیدن به این دو هدف نیازمند مصرف حداقل دو، و گاهی اوقات سه یا چهار دارو می باشد.

     

    • داروهای آنتی بیوتیک: از آنجایی که یک آنتی بیوتیک به تنهایی قادر به کشتن هلیکوباکترپیلوری نیست، پزشکان از ترکیبی از آنتی بیوتیک ها برای درمان استفاده می نمایند. برای اینکه درمان موثر واقع شود، پزشک آموزش های جامعی را در اختیار بیمار قرار می دهد. آنتی بیوتیک هایی که معمولاً برای درمان هلیکوباکترپیلوری ارائه می شود، شامل: آموکسی سیلین، کلریترومیسین (Biaxin) و مترونیدازول می باشد. داروهای ترکیبی شامل دو آنتی بیوتیک به همراه بازدارنده های اسید برای درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری مفید هستند. بسته به نوع و تعداد آنتی بیوتیک ها، احتمالاً برای دو هفته بیمار باید آنتی بیوتیک دریافت کند. داروهای دیگری که به همراه آنتی بیوتیک ها توصیه می گردند، عموماً برای مدت طولانی تری باید مصرف شوند.

     

    • بلوکه کننده های اسید: بلوکه کننده های اسید که بلوکه کننده های هیستامین نیز نامیده می شوند، ترشح اسید هیدرو کلریدریک را در مجرای گوارشی کاهش می دهند، این داروها سبب کاهش درد و تسریع بهبود زخم می گردند. هیستامین ترکیبی است که بصورت نرمال در بدن وجود دارد و زمانی که با رسپتورهای هیستامین واکنش می دهد، به سلول های ترشح کننده اسید در معده پیغام می رسد که اسید هیدروکلریدیک را رها سازند. بلوکه کننده های هیستامین، مانع رسیدن هیستامین به رسپتورهای هیستامین می گردند. این داروها شامل رانیتیدین، فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین می باشند.

     

    • آنتی اسیدها: ممکن است آنتی اسیدها علاوه بر بلوکه کننده های اسید با بجای آن تجویز گردند. آنتی اسیدها بجای کاهش ترشح اسید، اسید ترشح شده از معده را خنثی می سازند.

     

    • ممانعت کننده های پمپ پروتونی: روش دیگر کاهش اسید معده، بازداشتن پمپ هایی است که در سلول های مترشحه اسید قرار دارند. ممانعت کننده های پمپ پروتونی، با بلوکه کردن عملکرد این پمپ های کوچک، سبب کاهش اسید می گردند. این داروها شامل امپرازول، لنزوپرازول، رابپرازول و ایزومپرازول می باشد. پنتوپرازول هم بصورت دهانی و نیز بصورت تزریق داخل وریدی در بیمارستان تجویز می گردد. پزشکان مکررا"ممانعت کننده های پمپ پروتونی را برای بهبود زخم های پپتیکی تجویز می کنند. چنانچه بیمار با خونریزی از زخم به بیمارستان مراجعه نماید، برای کاهش خونریزی از ممانعت کننده های پمپ پروتونی بصورت تزریقی استفاده می شود. بنظر می رسد ممانعت کننده های پمپ پروتونی، سبب از بین بردن هلیکوباکترپیلوری نیز می گردند. باید توجه داشت مصرف طولانی مدت ممانعت کننده های پمپ پروتونی، بخصوص اگر در دوز بالا باشد، خطر شکستی لگن را افزایش می دهد. بنابراین از پزشک خود درباره دریافت مکمل کلسیم در زمان مصرف این داروها کمک بخواهید.

     

    • عوامل سیتوپروتکتیو: در برخی موارد، ممکن است پزشک این داروها را برای محافظت از بافت معده و روده باریک تجویز نماید. این داروها شامل میزپرستول (misoprostol) و سارالفات (Carafate) هستند. از دیگر داروهای عوامل سیتوپروتکتیو بدون نسخه شامل بیسموت سابسالیسیلات می باشد.

     

    چنانچه هلیکوباکترپیلوری در بدن بیمار وجود نداشته باشد، احتمالاً زخم ناشی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است که باید دریافت آن را متوقف کند.

     

    زخم هایی که التیام نمی یابند
    زخم های پپتیکی که به درمان پاسخ نمی دهند، زخم های مقاوم نامیده می شوند. دلایل زیادی وجود دارد که ممکن است زخم بهبود نیابد، این دلایل شامل موارد ذیل می گردد:

    • عدم دریافت داروها مطابق با دستورات پزشک.
    • این واقعیت که برخی از انواع هلیکوباکترپیلوری ها نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند.
    • استفاده مداوم از تنباکو.
    • استفاده مداوم از الکل.
    • استفاده مداوم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی. گاهی اوقات این مشکل تصادفی است. یعنی ممکن است افراد از اینکه دارویی که دریافت می کنند جزء داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است، آگاه نباشند.

     

    در موارد اندکی ممکن است زخم های مقاوم به دلایل ذیل ایجاد شوند:

    • تولید بسیار زیاداسید معده، مانند آنچه در سندرم Zollinger-Ellison اتفاق می افتد.
    • عفونتی بجز عفونت هلیکوباکترپیلوری.
    • سرطان معده.
    • بیماری های دیگری مانند سیروز و اختلال انسداد ریوی مزمن (COPD).

     

    درمان زخم های مقاوم، معمولاً با حذف فاکتورهایی که در بهبود زخم تداخل دارند، صورت می گیرید. همچنین از دوزهای قوی تری برای داروها استفاده می گردد. گاهی اوقات داروهای بیشتری نیز ممکن است، تجویز گردد. باید توجه داشت زمانی که زخم به درمان های دارویی پاسخ ندهد، انجام عمل جراحی برای بهبود زخم ضروری است.

     

     

     

  • اصلاح شیوه زندگی

    قبل از کشف هلیکوباکترپیلوری، پزشکان در اغلب موارد، بیماران دارای زخم پپتیکی را به داشتن رژیم محدود و کاهش میزان استرس در زندگی شان توصیه می کردند. ولی امروزه، از آنجا که غذا و استرس از دلایل مستقیم زخم پپتیکی، نیستند،از اهمیت چندانی برخوردار نمی باشند. با این وجود، همچنان توصیه می گردد در زمان بهبود زخم، بر آنچه می خورید و استرس خود کنترل داشته باشید. غذاهای اسیدی و پرادویه، درد زخم را افزایش می دهند. بطور مشابه، استرس نیز اسید را افزایش می دهد. چنانچه استرس شدیدتر باشد بهبود زخم را به تعویق می اندازد.

     

    برخی از توصیه های مفید پزشکان به شرح ذیل می باشد:

    • سیگار نکشید: کشیدن سیگار بر لایه محافظت کننده معده اثر می گذارد و معده را برای گسترش زخم مستعد می سازد. همچنین سبب افزایش اسید معده می گردد.

     

    • اجتناب از مصرف الکل: مصرف زیاد الکل سبب فرسایش لایه موکوسی معده و روده باریک می گردد، که منجر به التهاب و خونریزی می شود.

     

    • اجتناب از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: چنانچه شما مرتبا"مسکن مصرف می کنید، از استامینوفن استفاده نمایید.

     

    • ریفلاکس اسیدی را کنترل کنید: چنانچه زخم مری دارید، معمولا"با ریفلاکس اسیدی مرتبط است. برای کنترل ریفلاکس اسیدی اقدامات ذیل را انجام دهید: اجتناب از غذاهای پرچرب و پرادویه، اجتناب از دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا، بالا قرار دادن موقعیت سر در هنگام خوابیدن، و کاهش وزن. همچنین اجتناب از کشیدن سیگار، مصرف الکل و داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی به کنترل ریفلاکس اسیدی کمک خواهند کرد.