آمبولی ریهPulmonary embolism

  • تعریف بیماری

    آمبولی ریه هنگامی رخ می دهد که یک یا چند شریان ریوی در ریه های شما مسدود شود. در بیشتر موارد، آمبولی ریوی توسط لخته های خون که از پاها و یا به ندرت از سایر قسمت های بدن (ترومبوز وریدهای عمقی یا DVT) به ریه ها منتقل شده اند، ایجاد می شود.

    از آنجاکه آمبولی ریه تقریباً همیشه همراه با ترومبوز ورید عمقی رخ می دهد، برخی از پزشکان این دو پدیده را ترومبوآمبولی وریدی (VTE) می نامند.

    اگرچه هر فردی می تواند به ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه مبتلا شود، اما عواملی مانند عدم تحرک، سرطان و جراحی خطر ابتلا را افزایش می دهند.

    آمبولی ریه می تواند زندگی فرد را به خطر اندازد، اما درمان فوری می تواند خطر مرگ را تا حد زیادی کاهش دهد. انجام اقداماتی جهت پیشگیری از ایجاد لخته خون در پاها نیز می تواند مانع بروز آمبولی ریه شود.
     

    نشانه ها

    علائم آمبولی ریه متنوع بوده و به مقدار درگیری ریه، اندازه لخته ها و سلامت عمومی شما (به خصوص وجود یا عدم وجود بیماری ریوی یا بیماری قلبی) بستگی دارد.

     

    علائم و نشانه های شایع عبارتند از:
    •    تنگی نفس. این علامت معمولاً به طور ناگهانی بروز کرده و همیشه با فعالیت بدتر می شود.

    •    درد قفسه سینه. شما ممکن است احساس کنید که یک حمله قلبی دارید. درد ممکن است زمانی که شما تنفس عمیق انجام می دهید (پلورزی) یا در زمان سرفه، غذا خوردن یا خم شدن بدتر شود. درد در زمان انجام فعالیت بدتر می شود اما با استراحت کردن بهبود نمی یابد.

    •    سرفه. سرفه ممکن است سبب ایجاد خلط خونی شود.

     

    سایر علائم و نشانه ها که ممکن است همراه با آمبولی ریه رخ دهند عبارتند از:
    •    درد یا تورم ساق پا، یا هر دو
    •    رنگ پردگی پوست (سیانوز)
    •    تعریق بیش از حد
    •    ضربان قلب سریع یا نامنظم
    •    سرگیجه
     

     

    علل

    آمبولی ریه زمانی رخ می دهد که لخته خون وارد یک شریان در ریه های شما می شود. این لخته های خون معمولاً از وریدهای عمیق پا منشاء می گیرند، اما می توانند از سایر قسمت های بدن نیز به ریه منتقل شوند. این وضعیت تحت عنوان ترومبوز ورید عمقی (DVT) شناخته می شود. گاهی اوقات، سایر مواد می توانند سبب انسداد عروق خونی در ریه ها شوند. این مواد عبارتند از:
    •    چربی درون مغز استخوان یک استخوان بلند شکسته شده
    •    بخشی از تومور
    •    حباب های هوا

     

    ابتلا به یک آمبولی ریه تنها، نادر است. در اغلب موارد، لخته های متعدد وجود دارند. انسداد عروق ریه می تواند سبب مرگ بافت ریه شود. این امر اکسیژن رسانی به سایر نقاط بدن را با مشکل روبرو می سازد.
     

  • عوامل خطر

    اگرچه هر کسی می تواند به لخته شدن خون و سپس آمبولی ریه مبتلا شود، عوامل خاصی می توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.

     

    سابقه پزشکی
    اگر شما یا یکی از اعضای خانواده شما در گذشته به لخته شدن خون وریدی یا آمبولی ریه مبتلا باشید، بیشتر در معرض خطر هستید. این امر می تواند به علت اختلالات وراثتی که لخته شدن خون را تحت تاثیر قرار می دهند، بروز کند. علاوه براین، مشکلات پزشکی خاص نیز ممکن است شما را در معرض خطر قرار دهد. این موارد عبارتند از:

    •    بیماری قلبی. فشارخون بالا و بیماری قلبی- عروقی احتمال تشکیل لخته را افزایش می دهند.

    •    سرطان. برخی سرطان ها (به خصوص سرطان پانکراس، تخمدان و ریه و بسیاری از سرطان ها که همراه با متاستاز هستند)، می توانند میزان موادی را که سبب تشکیل لخته خون می شوند افزایش دهند و شیمی درمانی می تواند سبب افزایش بیشتر این خطر شود.

     

    عدم تحرک طولانی مدت
    احتمال لخته شدن خون در طول دوره های بی تحرکی بیشتر است:
    •    استراحت. استراحت در بستر برای یک دوره طولانی پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا یا هر بیماری سخت دیگر سبب افزایش آسیب پذیری شما در برابر تشکیل لخته خون می شود. هنگامی که اندام های تحتانی برای طولانی مدت در حالت افقی قرار داشته باشند، جریان خون وریدی در پاها کند می شود.

    •    مسافرت طولانی مدت. نشستن طولانی مدت در یک سفر هوایی یا با ماشین سبب کند شدن جریان خون و تشکیل لخته در پاها می شود.

     

    جراحی
    جراحی (به خصوص جراحی جایگزینی مفصل ران و زانو) یکی از علل ایجاد لخته خون است. در طول آماده سازی استخوان برای مفاصل مصنوعی، بقایای بافت ممکن است وارد جریان خون شده و سبب ایجاد لخته گردد. بی حرکت بودن در طول هر نوع جراحی می تواند منجر به تشکیل لخته شود. خطر با افزایش طول مدتی که شما تحت بیهوشی عمومی هستید، افزایش می یابد. به همین دلیل، بیشتر افرادی که تحت نوعی جراحی قرار می گیرند که آنها را مستعد ابتلا به DVT می کند، داروهایی قبل و بعد از جراحی دریافت می کنند تا از تشکیل لخته پس از جراحی جلوگیری شود.

     

    سایر عوامل خطر
    •    سیگار کشیدن. به دلایلی که به خوبی مشخص نشده است، مصرف دخانیات به خصوص زمانی که همراه با سایر عوامل خطر باشد، سبب مستعد شدن برخی افراد برای تشکیل لخته خون می شود.

    •    اضافه وزن. اضافه وزن سبب افزایش خطر تشکیل لخته های خون (به خصوص در زنان سیگاری یا مبتلا به فشارخون بالا) می شود.

    •    دریافت استروژن. استروژن در قرص های کنترل بارداری و در درمان جایگزینی هورمون (به خصوص اگر شما سیگار می کشید یا اضافه وزن دارید) می تواند سبب افزایش فاکتورهای انعقادی در خون شود.

    •    بارداری. فشار وزن جنین بر روی وریدها در لگن می تواند سبب کند شدن بازگشت خون از پاها شود. آهسته شدن خون احتمال تشکیل لخته را افزایش می دهد.
     

    عوارض

    •    آمبولی ریه می تواند تهدید کننده زندگی باشد. تقریباً یک سوم افرادی که بیماری در آنها تشخیص داده نشده و آمبولی ریه آنها درمان نشده است، زنده نمی مانند. با این حال، هنگامی که بیماری تشخیص داده شده و به سرعت درمان شود، تعداد قابل توجهی فوت می کنند.

    •    آمبولی ریه می تواند منجر به افزایش فشارخون ریه شود. در این وضعیت فشارخون در ریه ها و سمت راست قلب بسیار بالا است. هنگامی که عروق داخل ریه ها مسدود باشد، قلب برای به حرکت در آوردن خون در عروق سخت تر کار کند. این امر سبب افزایش فشارخون در این عروق و قلب شده و می تواند سبب فرسوده شدن بخشی از قلب شود.

    •    در موارد نادر، آمبولی کوچک توسعه یافته و منجر به آمبولی ترومبوتیک ریه شود.
     

    زمان مراجعه به پزشک

    آمبولی ریه می تواند تهدیدکننده حیات باشد. اگر به تنگی نفس، درد سینه یا سرفه همراه با خلط خونی مبتلا شده اید، فوراً به پزشک مراجعه نمایید.

  • روش های تشخیصی

    روش های تشخیصی:

    تشخیص آمبولی ریه به خصوص در افرادی که بیماری قلبی یا ریوی دارند می تواند دشوار باشد. به همین دلیل، پزشک ممکن است دستور انجام یک سری آزمایشات به منظور یافتن علت علائم شما را دهد. پزشک ممکن است درخواست انجام یک یا تعداد بیشتری از آزمایشات ذیل را دهد:

     

    آزمایشات خون

    ممکن است پزشک دستور انجام آزمایش خون برای ماده لخته حل شده که دیمر D نامیده می شود، دهد. میزان بالا نشان دهنده افزایش احتمال تشکیل لخته خون است. میزان دیمر D ممکن است در اثر سایر عوامل مانند جراحی نیز افزایش یابد.

    علاوه براین، آزمایشات خون می تواند به منظور تشخیص اختلال ارثی در لخته شدن خون نیز انجام شود.

     

    عکس برداری با اشعه X از قفسه سینه

    این روش غیرتهاجمی تصاویری از قلب و ریه ها را بر روی فیلم نشان می دهد. اگرچه اشعه X نمی تواند آمبولی ریه را تشخیص دهد و ممکن است حتی با وجود ابتلا به آمبولی ریه تصویر طبیعی به نظر برسد، اما می تواند شرایطی که علائم بیماری را تقلید می کنند، رد کند.

     

    اولتراسوند (سونوگرافی)

    یک روش غیرتهاجمی که تحت عنوان اولتراسونوگرافی داپلکس نامیده می شود، از امواج صوتی با فرکانس بالا برای بررسی لخته های خون در وریدهای ران استفاده می کند. عدم وجود لخته خون احتمال DVT را کاهش می دهد. در صورت وجود لخته احتمالاً درمان به سرعت شروع می شود.

     

    سی تی اسکن

    سی تی (CT) اسکن معمولی اشعه های X را از زوایای مختلف دریافت کرده و سپس آنها را ترکیب کرده و تصاویری دو بعدی از ساختمان های داخلی بدن تشکیل می دهد.

    در سی تی اسکن اسپیرال با چرخش اسکنر در اطراف بدن تصاویری سه بعدی ایجاد می شود. این نوع CT می تواند ناهنجاری های موجود در شریان های ریه را با دقت زیادی شناسایی کرده و همچنین نسبت به سی تی اسکن معمولی سریع تر است.

     

    اسکن ریه وی/ کیو (V/Q lung scan)

    این روش از مقدار کمی ماده رادیواکتیو برای مطالعه جریان هوا (تهویه) و جریان خون (پرفیوژن) در ریه ها استفاده می کند. برای بخش اول آزمون، شما مقدار کمی ماده رادیواکتیو را استنشاق می کنید. یک دوربین که توانایی تشخیص مواد رادیواکتیو را دارد، تصاویری از حرکت هوا در ریه های شما می گیرد. سپس مقدار کمی ماده رادیواکتیو به داخل ورید بازوی شما تزریق می شود و تصاویری از جریان خون در عروق خونی ریه ها گرفته می شود. مقایسه نتایج دو بخش آزمون به تشخیص بیماری کمک می کند.

     

    آنژیوگرام ریوی

    این آزمون یک تصویر آشکار از جریان خون در شریان های ریه فراهم می کند. این روش دقیق ترین روش جهت تشخیص آمبولی ریه است، اما به درجه بالایی از مهارت جهت انجام نیاز دارد و خطرات جدی بالقوه ای به همراه دارد. بنابراین این روش زمانی انجام می شود که سایر آزمایشات موفق به تشخیص قطعی بیماری نشده باشند.

    در آنژیوگرام ریه، یه لوله انعطاف پذیر (کاتتر) به داخل یک ورید بزرگ (معمولاً در کشاله ران) وارد شده  و به سمت شریان های ریه هدایت می شود و به کمک ماده حاجب عروق ریه بررسی می شوند.

    یکی از عوارض این روش تغییر موقت در ریتم قلب است. علاوه براین، ماده حاجب ممکن است سبب آسیب کلیه در افرادی شود که عملکرد کلیه آنها کاهش یافته است.

     

    ام آر آی (MRI)

    MRI از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختمان های داخلی استفاده می کند. از آنجاکه MRI گران است، این روش معمولاً برای زنان باردار و افرادی که ممکن است کلیه های آنها توسط ماده حاجب آسیب ببیند، استفاده می شود.

     

    روش های درمانی:

    درمان سریع آمبولی ریه به منظور پیشگیری از بروز عوارض جدی یا مرگ ضروری است.

     

    جراحی و سایر روش های درمانی
    •    حذف لخته. اگر لخته موجود در ریه بسیار بزرگ باشد، ممکن است پزشک از طریق یک لوله باریک و انعطاف پذیر (کاتتر) اقدام به برداشتن لخته کند.

    •    فیلتر ورید. این فیلتر مانع انتقال لخته خون به سمت ریه ها می شود. این روش معمولاً برای افرادی به کار می رود که نمی توانند داروهای ضد انعقاد دریافت کنند یا هنگامی استفاده می شود که داروهای ضد انعقاد به اندازه کافی یا به طور سریع عمل نمی کنند.

     

     

    درمان دارویی

    •    رقیق کننده های خون (ضد انعقادها). این داروها از شکل گیری لخته های جدید جلوگیری می کنند، اما ممکن است شروع به کار این داروها چند روز طول بکشد. خطرات ناشی از این داروها عبارتند از خونریزی لثه و کبودی.

    •    حل کننده های لخته (ترومبولیتیک ها). درحالیکه لخته ها به صورت خود به خودی حل می شوند، داروهایی وجود دارد که سرعت حل شدن را تسریع می کنند. از آنجاکه داروهای حل کننده لخته می توانند سبب خونریزی ناگهانی و شدید شوند، معمولاً در شرایطی که زندگی بیمار در معرض خطر قرار دارد تجویز می شوند.

     

     

  • پیشگیری

    جلوگیری از ایجاد لخته در وریدهای عمقی پاها (ترومبوز ورید عمقی) به پیشگیری از بروز آمبولی ریه کمک می کند. مواردی که مانع تشکیل لخته می شوند عبارتند از:

    •    ضد انعقادها. ضد انعقادها قبل و بعد از جراحی به افرادی که در معرض خطر تشکیل لخته های خون هستند، همچنین به افرادی که به علت حمله قلبی، سکته مغزی یا عوارض ناشی از سرطان در بیمارستان بستری هستند، داده می شود.

    •    جوراب های با فشار تدریجی. این جوراب ها با فشردن ساق پا، به وریدها و عضلات ساق پا کمک می کند تا به طور موثرتری خون را به حرکت درآورند. این راهکار یک روش ایمن، ساده و ارزان جهت جلوگیری از راکد ماندن خون پس از جراحی است.

    •    فعالیت بدنی. تحرک داشتن در اولین فرصت پس از جراحی می تواند از بروز آمبولی ریه و نیز تسریع بهبودی کلی مفید باشد. این امر یکی از دلایل مهمی است که پرستار حتی در روز انجام جراحی شما را به بلند شدن و راه رفتن، علیرغم وجود درد در ناحیه جراحی شده، تشویق می کند.  

     

    پیشگیری از ایجاد لخته خون در زمان مسافرت

    خطر تشکیل لخته های خون در زمان سفر اندک است، اما احتمال بروز آن با افزایش زمان سفر بیشتر می شود. اگر شما دارای عوامل خطر برای تشکیل لخته خون هستید با پزشک خود در این باره گفتگو کنید. پزشک جهت پیشگیری از تشکیل لخته های خون توصیه هایی خواهد کرد که عبارتند از:

    •    به طور مداوم ننشینید. یکبار در ساعت یا بیشتر در اطراف کابین هواپیما حرکت کنید. اگر شما رانندگی می کنید، هر ساعت توقف کرده و در اطراف ماشین چندین مرتبه راه بروید. چند بار زانوهای خود را خم کنید.

    •    در صندلی خود حرکت کنید. مچ پای خود را بچرخانید یا پای خود را در مقابل صندلی بلند کنید و یا سعی کنید انگشتان پا را به سمت بالا و پایین حرکت دهید. برای مدت طولانی در حالتی که پاهای خود را بر روی هم قرار داده اید، ننشینید.

    •    مقدار کافی مایعات بنوشید. آب بهترین مایع برای جلوگیری از کم آبی بدن است. کم آبی بدن می تواند به تشکیل لخته های خون منجر شود. از مصرف الکل خودداری کنید. الکل منجر به از دست دادن مایعات بدن می شود.

    •    از جوراب های مخصوص استفاده کنید. پزشک ممکن است به منظور کمک به گردش خون و حرکات مایعات در پاهای شما استفاده از این جوراب های حمایت کننده را توصیه نماید. خوشبختانه، این جوراب ها در رنگ ها و بافت های مناسب در دسترس هستند.