کم خونی یا آنمی وضعیتی است که در آن سلول های قرمز خون و یا هموگلوبین کافی نباشد. هموگلوبین یکی از بخش های اصلی سلول های قرمز خون است و به اکسیژن متصل می شود. اگر سلول های قرمز خون کم باشد، دچار ناهنجاری شوند یا مقادیر هموگلوبین در آن ها غیر طبیعی و یا کم باشد، اکسیژن به خوبی در بدن منتقل نمی شود. علایم کم خونی مثل خستگی زمانی بروز می کند که اکسیژن کافی برای عملکرد مطلوب به اندام ها نمی رسد. بسیاری از انواع کم خونی ها ارثی هستند و ممکن است از بدو تولد بروز کنند. زنان در سنین باروری به دلیل چرخه قاعدگی و نیز افزایش نیاز به ذخایر خونی در بارداری، در معرض خطر ابتلا به کم خونی قرار دارند. علاوه براین، سالمندان نیز به دلیل رژیم های غذایی بدون کیفیت و عوارض جانبی داروها نیز در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند.
کم خونی ناشی از فقر آهن رایج ترین نوع کم خونی است و با تغییرات رژیم غذایی و مکمل یاری آهن قابل درمان است. آهن یک عنصر معدنی کمیاب و ضروری برای حیات است. آهن نقش مهمی را در تولید سلول های قرمز خون و انتقال اکسیژن دارد. مغز استخوان که مرکز تولید سلول های قرمز خون است به آهن برای ساخت هموگلوبین نیاز دارد. بدون آهن کافی بدن قادر به تولید هموگلوبین کافی برای سلول های قرمز خون نمی باشد، در نتیجه کم خونی ناشی از فقر آهن بروز می کند. در این نوع کم خونی متوسط حجم گلبول های قرمز خون (MCV) کم است به بیان دقیق تر گلبول ها میکروسیتیک هستند. این نوع کم خونی بیشتر در اثر موارد زیر بروز می کند؛
– پیروی از رژیم های غذایی با مقادیر ناکافی آهن، به ویژه در نوزادان، کودکان، نوجوانان، گیاهخواران
– نیازهای متابولیکی بارداری و شیردهی که موجب تخلیه ذخایر آهن می شود
– چرخه قاعدگی
– اهدای مکرر خون
– تمرین های ورزشی استقامتی
– بیماری های گوارشی مثل سندرم کرون یا حذف بخشی از معده و روده کوچک
– برخی از داروها، مواد غذایی و نوشیدنی های کافئین دار
با وجود این برخی از انواع کم خونی ها نیز در اثر کمبود ویتامینی ایجاد می شود. ویتامین 12B و اسید فولیک (ویتامین 9B) دو ماده مغذی می باشند که برای تولید سلول های خونی مورد نیاز هستند. به طور معمول در این نوع کم خونی ها مشکل در ساخت DNA سلول های قرمز خون ایجاد شده است. متوسط حجم گلبول های قرمز خون در این نوع کم خونی ها افزایش می یابد، به بیان دقیق تر گلبول ها ماکروسیتیک هستند. کم خونی هایی که در اثر کمبود این نوع ویتامین ها ایجاد می شود شامل موارد زیر می باشد؛
– کم خونی مگالوبلاستیک: که در اثر کمبود ویتامین 12B یا فولات و یا هر دو ایجاد می شود.
– کم خونی پرنیشیوز: که در اثر جذب ناکافی ویتامین 12B بروز می کند. این نوع کم خونی به دلیل واکنش دستگاه ایمنی بدن بر علیه سلول های دیواره معده ایجاد می شود و تخریب این سلول ها موجب کاهش جذب این ویتامین می شود.
تنوع و تعادل رژیم غذایی در پیشگیری از بروز بیماری ها نقش بسزایی دارد. گوشت قرمز، تخم مرغ، فرآورده های لبنی، غلات غنی شده از منابع غذایی غنی حاوی ویتامین 12B می باشد. بنابراین افرادی که از رژیم های غذایی گیاهخواری پیروی می کنند علاوه بر آهن در معرض ابتلا به کمبود ویتامین 12B نیز قرار دارند. سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج و انواع لوبیا، نخود و عدس میوه هایی مثل لیمو، موز و هندوانه نیز منبع غنی اسید فولیک هستند.